۱۴ کلنه حبیبه وايي: “زما کورنۍ راته وویل زه باید دغه ډول وړاندیز ته نه ونه وایم، په داسې حال کې چې هغه هلک چې له ما سره یې واده کاوه، د یوې شتمنې کورنۍ غړی و.”

یوازې څو میاشتې وړاندې، هغه د خپلې مور او د کورنۍ د نورو غړو لخوا تر سخت فشار لاندې وه چې د جرګه والو وړاندیز ومني، واده وکړي او دا کار د کورونا وبا په ترڅ کې د رامنځ ته شویو مالي ستونزو له منځه وړلو کې مرسته ورسره وکړي.

حبیبه غواړي چې یوه ډاکټره شي، خو په ایتیوپیا کې د هغې په ټاټوبي لوېدیځ ګوندار ښار کې، د هغې راتلونکې زده کړې نامالومه دي.

رابي ۱۶ کلنه ده، اوس هم د نایجېریا په ګوساو کې منځني ښوونځي ته ځي، خو د دغې وبا په ترڅ کې د هغې د ښوونځي څلور ملګرې واده شوې او د هغې مور هم په دې باور ده چې نوموړي دې هم نور د جرګه کوونکي منتظره اوسي. هغه وايي: “زموږ دوې ګاونډیانې به دغه اونۍ واده شي ان شاء الله. زه هېڅ نه پوهېدم چې نوبت به مې دومره زر را ورسېږي.”

او له قانوني سن وړاندې د ودونو دغه حالتونه غیر معمولي دي.

د یونیسف نوی راپور ښيي چې د کوویډ-۱۹ له امله د راتلونکې لسیزې په ترڅ کې، لس میلیونه نورې نجونې هم د قانوني سن ښکته ودونو له خطر سره مخامخ شوې دي.

د یونیسف اټکل ښيي چې ان د وبا له پیل وړاندې هم داسې اټکل شوې وه چې ۱۰۰ میلیونه ماشومان به په راتلونکو لسو کلونو کې اجباري ودونو ته اړ شي.

خو اوس دغه شمېرې تر دې هم لوړې دي – او ۱۰٪ زیاتوالی پکې اټکل شوی دی.

د راپور له مخې د نړۍ په کچه د ښوونځیو تړل کېدل، اقتصادي ستونزې او د قرنطین په ترڅ کې د کورنیو او ماشومانو لپاره د مالي ملاتړ بندېدل هغه څه دي چې تر ۲۰۳۰ کال پورې به لس میلیونه نورې نجونې هم له قانوني سن ښکته عمر کې واده شي.

نانکالي مکسود چې په یونیسف کې د مضرو رواجونو یا اعمالو د مخنیوي په برخه کې ستر سلاکار دی وايي، “دغه شمېرې موږ ته ښيي چې نړۍ نور د نجونو لپاره په یو ډير سخت ځای بدلېږي”.

کورنۍ چارې

حبیبه وايي “کورنۍ باید خپل ماشومان ښوونځي ته واستوي، د دې پر ځای چې هغوی واده کوي”.

دغې ایتوپیايي پیغلې وکولای شو چې د هغې لپاره له پلان شوي واده څخه ځان وژغوري، ځکه په دې اړه یې د پلار ملاتړ تر لاسه کړ.

“زما مور او وروڼو ټولو راته ویل چې واده وکړم. هغوی بلاخره کله چې مشاوره تر لاسه کړه، په دې اړه یې نرمښت وښود. چارواکو دوی وهڅول چې خپل ذهنیت بدل کړي.”

د رابي لپاره (د هغې اصلي نوم نه دی او دا چې نه یې غوښتل وپېژندل شي او یا یې انځور واخیستل شي) دغه ګواښ اوس هم موجود دی.

• “افغانستان کې ۲۰۶ زره نجونې له زدکړو بې برخې دي”

هغه د دامبا په نامه یوه کرنیزه سیمه کې چې د نایجېریا شمال ته د هاوسا-فولاني یوه قومي ډله ده اوسیږي، دا هغه ځای دی چې کله یو جرګه مار د واده کولو په نیت یوې کورنۍ ته ورځي، سمدستي نجلۍ باید ورکړل شي.

دغه ۱۶ کلنه نجلۍ وايي “زما لپاره دا ټول د قرنطین په ترڅ کې پیل شول، کله چې زما ځوانو وروڼو د املا یوه لوبه تر سره کوله او ما پرېکړه وکړه چې زه هم ور سره په دغې لوبه کې یوځای شم.”

هغه مني او وايي “ما له دې سره مبارزه وکړه”. د رابي مور پر هغې په غصه شوه.

هغې وویل “تا ښوونځي ته په تلو کې هسې ډير وخت ضایع کړ! خپلو کوچنیو وروڼو ته دې وګوره، تاته نصیحت کوي. “

د هغې مور زیاته کړه “تر اوسه، ستا د ښوونځي د عمر ټولې نجونې واده شوې دي. زه هم نور (د رابي جرګې) ته وایم چې خپل مور او پلار راولیږي تر څو ستا د واده رسمي غوښتنه وکړي.”

د هغې ملګرې حبیبه، منصوره، اسما، رالییه د تېر کال په ترڅ کې واده شوې تر څو د خپلو کورنیو د اقتصادي ستونزو په له منځه وړلو کې مرسته وکړي.

یوه سیمییزه ښځه چې د رابي د مور ملګرې ده د نجلۍ په نارضایتۍ نه پوهیږي: “یو مور او پلار به نور د څه لپاره انتظار کوي؟ زه د خپلې لور د زدکړو پیسې نه شم ورکولی. واده د یوې نجلۍ لپاره یوه موقع ده چې ژوند یې سره خوندي شي، او په دغه کور کې به یو څو کسان وي.”

بېرته راګرځېدونکی بهیر

یونیسف وايي له ۲۰۱۱ کال راهیسې، د هغو نجونو شمېر چې له قانوني سن ښکته عمر کې یې واده کړی، په ټوله کې تر ۱۵٪ راټیټ شو، خو اوس د دغې وبا له امله دغه پرمختګ له ګواښ سره مخامخ شوی دی.

ښاغلی مکسود وايي “موږ د نړۍ په کچه د ماشومانو د ودونو په کموالي کې پرمختګ کاوه. تر اوسه هم دا هر څه ددغو ودونو د پوره مخنیوي موخې ته په رسېدو کې کافي نه دي، خو بیا هم موږ په سم مسیر روان و.”

“خو کوویډ-۱۹ په دغې برخه کې نورې ستونزې هم راپورته کړې. د پیغلو نجونو ژوند په ټوله نړۍ کې نور هم خراب شوی دی. “

په دغه راپور کې ځینې مثبت اړخونه هم منعکس شوي دي، که څه هم شته شواهد ښيي چېرته چې نفوذ ممکن دی، د ماشومانو ودونه او اړیکې بندېدای شي.

کارپوهان وايي که څه هم د ماشومانو ودونه اوس هم د نړۍ په ځینو برخو کې د یو مروج عمل په توګه دوام لري، خو که په دې اړه اړین او سم اقدامات تر سره شي، مروج والی یې راکمیږي. او د دغې وبا په پایله کې د اټکل شویو شمیرو زیاتوالی ښايي بېرته راکم شي.

“ماته نهه ځله د واده وړاندیز شوی دی”

مرام چې څو کاله وړاندې له سوریې څخه اردن ته راغله او اوس د دغه هېواد پولې ته څېرمه د کډوالو په زاتاري کمپ کې اوسیږي، وايي “له ۱۴ کلنۍ وروسته راته د واده په اړه نهه ځلې وړاندیزونه وشول. “

هغه زیاتوي چې ” زموږ د ټولنې لخوا ډير زیات فشار و، خو زما مور او پلار زما ملاتړ کوي”

نوموړي وايي “مور مې تر ټولو زیاته ملاتړ کوونکې ده، هغه ماته وايي زه تر اوسه هم ډيره ځوانه یم او راته سخته ده چې د واده په واقعي مانا پوهه شم. “

د دې پر ځای، مرام دا موقع تر لاسه کړې ده چې ښوونځي ته ولاړه شي او فوټبال چې د هغې ور سره ډيره علاقه ده، وکړي.

هغه وايي “زه نجونې پیژنم چې واده یې وکړ او له ښوونځي پاتې شوې. دوی باید خپلې کورنۍ تر شا پریږدي او له خپلو میړونو او د هغوی له کورنیو سره ولاړې شي. دغه نجونې د دغه لوی بار پر اوږو کولو ته نه دي چمتو “

“زما دوې ملګرې چې واده یې وکړ، اوس پېښمانه دي. دوی د خپل نوي ژوند له امله سختې ځوریږي او له خپلو حقوقو څخه د بې برخې کېدو احساس کوي. “

ایا د ماشومانو د ودونو مخه نیول کېدای شي؟

کارپوهان په دې باور دي چې د ماشومانو د ودونو مخه د وخت مطابق ټولنیز نفوذ او مداخلو سره نیول کېدای شي.

ښاغلی مکسود وايي “تر ټولو ښه بېلګه هند دی. په تیرو ۳۰ کلونو کې، هند د پیسو د لیږد تر ټولو لوی ملي پروګرامونه درلودلي دي. “

په پایله کې یې هندي کورنیو د دې لپاره چې له قانوني سن ښکته عمر کې خپلې لورګانې واده نه کړي، اقتصادي مرستې تر لاسه کړې دي.

همداراز، که څه هم د ودونو مخه نشي نیول کېدای خو هغوی ځنډول کیږي، دغه اغیزې اوس هم د ټولنې په ګټه دي.

ښاغلی مکسود زیاتوي “دا ډیره مهمه ده، ځکه موږ دغو نجونو ته اجازه ورکوو چې ښوونځی بشپړ کړي، په ژوند کې څو انتخابونه ولري، خپل مهارتونه لوړ کړي، او په پایله کې موږ کولای شو د بې وزلۍ دایره ودروو. “

“دوی ماته پیسې راکوي که چیرې زه واده کولو ته انتظار وکړم”

ساویتا فکر کوي چې ۱۶ کلنه یا ۱۷ کلنه ده. هغه پوره ډاډه نه ده. که څه هم د هغې په تذکره کې ۱۴ کاله عمر ښودل شوی، هغه وايي دا عمر یې سم نه دی.

هغه د هند شمال ته په اترا پرادیش کې له خپل مور او پلار، څلورو خویندو او دوو وروڼو سره اوسیږي. ساویتا وايي هغه هیڅکله ښوونځي ته نه ده تللې، نو ځکه لیک او لوست نشي کولای.

د قرنطین په مهال، د هغې کورنۍ ته اضافي غله ورکړل شوه، خو بیا هم د واده کولو لپاره یې فشارونه وو. د هغې خور په کوچنیوالي کې واده شوه او د هغې په څېر واده کولو ته راضي نه وه. کله چې سیمییزو چارواکو څو اونۍ وړاندې د هغې د واده د مخنیوي هڅه وکړه، ساویتا راحته شوه. هغې ته وړاندیز وشو چې د پیسو انتقال په په پروګرام کې ګډون وکړي – خو په دې شرط چې تر ۱۸ کلنۍ پورې واده و نه کړي، نو هغه به تر هغه وخته پورې مالي ملاتړ تر لاسه کوي.

له وبا وروسته

د یونسف نانکالي مکسود وايي د دې لپاره چې د کویډ له امله د ماشومانو د ودونو شمیرې بېرته پخواني حالت ته وګرځول شي، دری اساسي برخې دي چې باید ورته رسېدنه وشي.

مکسود وايي، “تر هر څه وړاندې، په خوندي ډول نجونې بېرته ښوونځيو ته واستول شي،” یا دوی ته دا موقع برابره شي چې خپل مهارتونه لوړ کړي لکه سوداګري یا یو بل هنر ده کړي.

“موږ همداراز اړتیا لرو چې په بې وزله کورنیو کې د کویډ له امله اقتصادي اغیزو ته رسېدنه وکړو، ځکه چې دغه مالي ستونزې د نجونو په پلورلو او واده کولو سره نه کمیږي. “

د یونسف دغه سلاکار همداراز زیاتوي چې د پیغلتوب په دوره کې امیندواري هم تر قانوني سن ښکته عمر کې د ودونو تر شا یو مهم عامل دی.

“له همدې امله دا مهمه ده چې جنسي او تولید مثل صحي خدمتونه بیا پیل شي او نجونې هغو ته لاسرسی ولري، او دوی په دې اړه مالومات او مرسته تر لاسه کوي چې دوی ورته اړتیا لري تر څو وکولای شي سمې پریکړې وکړي. “

“ما مې خور له واده کولو څخه وژغورله”

مینارا له هغې وروسته په خپله ټولنه کې د ماشومانو د ودونو د مخنیوي په برخه کې یوه فعاله او مبارزه شوله چې کله یې د بنګلدیش شمال ته په کالماکاندا کې له یو د ځوانانو له یو ښوونیز مرکز سره یوځای شوه. هغه مهال دغه ۱۸ کلنه بنګلدیشۍ ښځه نه پوهېده چې دغه روزنه به ور سره مرسته وکړي تر څو خپله پیغله خور ریتا وژغوري.

مینارا چې له خپل مور او پلار او دوو خویندو او وروڼو سره په یو خاورین کور کې ژوند کوي، وايي ” دغه وبا زما پر کورنۍ ډيره سخته تیره شوه”

د قرنطین په مهال یې پلار خپله دنده له لاسه ورکړه او د پیسو په تړاو ورته سخته اندېښنه پیدا شوه. مینارا پوهه شوه چې یو ګاونډي یې پلار ته وړاندیز کړی چې خور یې ورکړي، وايي هغه غوښتل چې له دغې کورنۍ سره مرسته وکړي چې مالي ستونزې یې راکمې کړي. هغه وايي دغه سړي د وبا له پیل کېدو وړاندې په مکرر ډول ریتا ځوروله. د مینارا د مرکز د ګډونوالو په مرسته، هغې وکولای شو چې د ماشومانو له مرستندویه مرکز سره اړیکه ونیسي او د دغه واده مخنیوی وکړي – خو ډاډه نه ده چې تر کومه وخته به یې مخه ونیسي.

“که دغه وبا دوام وکړي، میندې او پلرونه به خپلې لورګانې له ۱۸ کلنۍ وړاندې واده کولو ته اړې کړي. “

“مشاوره مرسته کوي”

په ایتوپیا کې، حبیبه هیله لري چې ملګرې به یې په ښوونځي کې ور سره پاتې شي او لږ تر لږه تر دې چې له ښوونځي څخه فارغیږي، له پلان شوي واده څخه ډډه وکړي.

۱۴ کلنه میکدیس هیله لري چې په راتلونکي کې یوه انجینرې شي.

هغې بي بي سي ته وویل “کله چې موږ په کور کې وو (د قرنطین په ترڅ کې)، ما مې له مور او پلار اورېدل چې له یو هلک سره چې ما هیڅ نه پیژانده، زما د واده په اړه به یې خبرې کولې. “

“ما وویل زه نه غواړم چې واده وکړم او غواړم درس ووایم، خو هغوی غوږ نه نیولو. “

دغه نوې ځوانه نجلۍ وايي “د ښوونځي تر بیا پرانیستل کېدو مې صبر وکړ او بیا مې د ښوونځي مدیر ته دا خبره وکړه، هغه سیمییز چارواکي خبر کړل او دوی زما مور او پلار ته مشوره ورکړه چې دا کار ونه کړي. “

د هغې مور او پلار اوس ژمنه کړې ده چې هغه به تر ۱۸ کلنۍ وړاندې نه ودوي.

“د مشورې ورکولو خدمت زموږ په ټولنه کې ډيره مرسته کوي. آن تر چې اوس د پولیسو لپاره داسې یو سیستم موجود دی چې هغه میندې او پلرونه تر عدلي تعقیب لاندي ونیسي چې دا مشوره نه مني او زموږ پر ودونو ټینګار کوي. “