ایراني رسنیو د ایراني چارواکو د څرګندونو له مخې راپور ورکړی، چې ایران په تېرو یوولس میاشتو کې افغانستان ته د ۲.۲ میلیارډ ډالرو پر ارزښت غیر نفتي توکي صادر کړي دي.

د افغانستان لپاره د ایران د سوداګرۍ سلاکار حسین روستایي د ایران د سوداګرۍ، صنایعو، کانونو او کرنې خونې لخوا د افغان بازار د فرصتونو او ننګونو په اړه په یوه غونډه کې ویلي: ” افغانستان د خپلو اړتیاوو له ۸۰ سلنې څخه ډېر واردات له ایران څخه پوره کوي، چې ۲۵د ټولو وارداتو ۲۵ سلنه جوړوي.”

هغه د افغانستان د وارداتو لومړیتوبونو ته په نغوته( اشاره) کې ویلي، چې خوراکي توکي، کرنیزې محصولات، سونګ توکي؛ اساسي توکي لکه اوړه، غوړي، هګۍ، ورځنی چرګان، درمل، روغتیايي تجهیزات او ساختماني وسایل رانغاړي.

روستایي زیاته کړې؛ ایران د روان کال په لومړیو ۴ میاشتو کې افغانستان ته د ۷۲۴ میلیون ډالرو څخه ډېر توکي صادر کړي، چې د تېر کال د ورته مودې پر پرتله له ۲۰ څخه تر ۲۸ سلنې پورې زیاتوالی ښیي.

د افغانانو لپاره د ایران د سوداګرۍ سلاکار دا ټینګار هم کړی: “له همدې کبله له افغانستان سره د ایران دودیزې اقتصادي اړیکې باید د همکارۍ پر نویو ماډلونو بدلې شي.”

روستایي ویلي، چې د دواړو هېوادونو ترمنځ د ګډ اقتصادي زون جوړول باید ژر تر ژره رامنځته شي. هغه په دې اړه ویلي: “د افغانستان او پاکستان ترمنځ وروستیو شخړو ته پر پاملرنه افغانستان غواړي د چابهار بندر له فرصت څخه غوره ګټه پورته کړي. ایران کولی شي د افغانستان په وارداتو او صادراتو کې خپل ټرانزیټ رول له اوسني ۵۰ سلنې څخه زیات کړي.”

ویل کیږي، چې افغانستان په دې موده کې د ایران پېنځم صادراتي هېواد و.

د امریکا ولسمشر له افغانستان او نورو هېوادونو څخه د سوداګریزو محصولاتو پر وارداتو تعرفې لګولي دي.

د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ پخپلو سوداګریزو شریکانو تعرفې وضعه کړي دي.

هغه، چې په سپینه ماڼې کې د وینا پرمهال ویلي؛ د اروپايي ټولنې په ګډون يې پر ډېر شمېر هېوادونو له ۳۰ سلنه پورته تعرفې ولګولې.

د امریکا ولسمشر ویلي، چې تعرفې به د اپریل له پېنځمې نېټې څخه د پلې کېدا وړ وي.

ټرمپ ویلي؛ دا ورځ د “آزادۍ ورځ” ده او تل به د امریکا په تاریخ کې د صعنت د بیا زېږېدو د ورځې پر نوم یادیږي.

د سوداګرۍ او پانګونې خونې مسوولان وايي، چې له امریکا سره د افغانستان کلنۍ راکړه ورکړه له ۸ میلیون څخه زیاته ده.

دوی د امریکا له لورې پر افغان تولیداتو ۱۰ سلنه تعروفه ظالمانه اقدام بولي او د دې تعروفي د لغوه کولو غوښتنه کوي.

د سوداګرۍ او پانګونې خونې غړی خان جان الکوزی وایي: «امریکا ته زمونږ صادارت څه باندې ۸ میلیون امریکايي ډالرو ته رسیږي. زمونږ صادارت وچه میوه، لاسي صنایع او نور قیمتي مواد دي. له امریکا سره زمونږ د سوداګرۍ عمومي حجم له ۶ تر ۹ میلیون ډالرو رسیږي».

د هېواد د وچې میوې د صادراتو ټولني غړي هم د امریکا له لوري پر افغان صادارتو وضعه شوې تعروفه غیرقانوني او ظالمانه اقدام بولي او د دې تعروفي د بېرته لرې کولو غوښتنه کوي.

دوی زیاتوي، چې افغانستان دgsp  غړی دی او باید هغه امتیازونه، چې لري ورته ورکړ شي.

د وچې میوې د صادرونکو ټولنې رییس عبدالقسیم امرخېل ویلي؛ « زمونږ پر صادارتو د امریکا له لوري دا ۱۰ سلنه تعروفه یو ظالمانه عمل دی او هیله لرو، چې امریکايي چارواکې دا تعروفه بېرته لري کړي.»

د اقتصادي  چارو یو شمېر کار پوهانو هم  ويلي، چې د افغانستان پر صادارتو د امریکا له لوري ۱۰ سلنه تعروفه به د هېواد پر صادارتو منفي اغېز وکړي.

د امریکا ځانګړي سوداګریز استازي د د فتر د معلوماتو له مخې؛ امریکا ته له افغانستان څخه غالۍ، وچه مېوه او ځینې نور محصولات صادرېږي، چې د امریکا له لوري تازه له ۱۰ سلنې تعرفې سره مخ شوی دی.

د صنعت او سوداګرۍ وزارت تراوسه د امریکا له لوري د افغانستان پر محصولاتو د ‍۱۰ سلنې بنسټیزې تعرفې لګولو په اړه څه ندي ویلي.

پاکستانيو رسنیو راپور ورکړی، چې د سې‌شنبې پر ورځ( د وري څوارلسمه) د تورخم په پاکستاني لوري کې د سکینر د تخنیکې ستونزې له کبله پاکستان ته صادرات ودرول شول او له توکو ډکې لارۍ بندې پاتې شوې دي.

پاکستانيو چارواکو د افغانستان د موټرو پر مخ دروازه له هغې وروسته وتړله، چې د وارداتو د څارنې لپاره کارول کیدونکي سکینر وسیله له تخنیکي ستونزې سره مخ شوه.

په پاکستان کې واردوونکو ډان ورځپاڼې ته ویلي، چې افغان او پاکستانيو چارواکو یوازې هغو تشو لاریو ته د ورننوتلو اجازه ورکړې، چې په افغانستان کې ولاړې وې.

دا له هغې وروسته پېښیږي، چې دا دروازه د سرحدي ځواکونو ترمنځ د اختلافاتو او نښتو له کبله د یوې میاشتې لپاره وتړل شوه او د مارچ په وروستیو کې بېرته پرانستل شوه.

د سرحدي چارواکو د څرګندونو له مخې؛ دا دوه‌یم ځل دی، چې د دروازې له پرانیستل کیدو راپدېخوا اړوند سکینر له ستونزو سره مخ کیږي او له افغانستان څخه پاکستان ته صادرات درول کیږي. په صادراتو کې د ډبرو سکاره، مرمر ډبره، تازه محصولات او وچې میوې شاملې وې.

ناهیلو سوداګرو غوښتنه کړې، چې د سکینر سیسټم دې پر عصري بڼه بدل شي، چې ورسره په دروازه کې سوداګریزې ننګونې حل شي.

دغه راز سوداګرو په دروازه کې د ګمرکي تعرفو په اړه خپله ناهیلي څرګنده کړې ده.

دوی ویلي، چې د ګمرک ترمینل چلوونکي له هرې لارۍ څخه، چې تېریږي ۸۰۰۰ کلدارې اخلي؛ که هغه بار ولري یا که ونلري.