بی بی سی پښتو
“پر مور مې زما د سترګو پر وړاندې بریدونه وشول؛ خو وارخطا کړي یې نه یو”
فوزیه کوفي په افغانستان کې له هغو مخکښو کسانو یوه ده چې پر سخت دریځو نیوکې کوي او د مذاکراتو پر مېز یې هم طالبان ننګولي دي. نوموړې د خپل سیاست لوړه بیه پرې کړې. په ۲۰۱۰ کال کې یې طالبانو د ګاډو پر کاروان برید کړی و او اوس دا وروستیو کې نامعلومو کسانو د لویې لارې اوږدو کې پرې ډزې وکړې.
کشره لور یې شهره کوفي د برید پر مهال ورسره وه او د خپلې مور د وژنې هڅې یې په خپلو سترګو لیدلې. شهره چې اوس ۲۰ کلنه ده له بي بي سي سره خبرو کې د خپل هغه مهال پر احساس غږېدلې چې پر مور یې برید شوی و.
نوموړې په دې اړه هم خبرې کړې چې له دې خطرونو سره – سره یې ولې مور د افغانستان په سیاست کې باید رغنده رول ولوبوي.
داګست پر ۱۴ مه ورځ فوزیه کوفي او لور یې شهره د پلازمېنې په شمال کې له پروان ولایته کابل ته ستنېدې. شهره وايي، د مور پام د لارې په اوږدو کې د هندوانو یوه معبد ته واوښت، چې سره او زرغون ګروپونه پرې ټومبل شوي وو. مور یې ویل، “دا معبد ډېر ښایسته ښکاري”.
دا وايي، ژر یې دوه مشکوک موټر ولیدل او اندېښنه ورسره پیدا شوه: ”موږ پوه نه شوو چې دواړه موټر له کوم لوري راغلل. اندېښنه راسره پیدا شوه چې کمین راته نیسي. یو موټر له موږ مخکې شو. زموږ موټر چلوونکي هارن وواهه. خو همدا مهال له شا ډزې وشوې. مور مې د موټر په څوکۍ کې ښي لور ته ناسته وه او له هاغه لوري ډزې وشوې”.
لومړنۍ مرمۍ پر ګاډي و نه لګېدلې. شهره وايي: “د مور سر مې په غېږ کې ونیو او ورته مې وویل، چې د مخکینۍ څوکۍ شاته سر ټیټ ونیسي. زموږ موټر چلوونکي د دواړو موټرو تر منځ له ایسارېدو د ځان ژغورنې لپاره ګاډی چټک کړ. موږ باید له هغه ځایه وتلي وای، که نه دویم ځل یې برید راباندې کاوه”.
کلونه وړاندې لومړی برید:
دا لومړی ځل نه دی چې شهره پر خپله مور برید وینی. په ۲۰۱۰ کال کې فوزیه کوفي د افغان پارلمان غړې وه او د هغه مهال ولسمشر حامد کرزي ته له نژدې کسانو یوه بلل کېده.
هغه مهال فوزیه کوفي په ننګرهار ولایت کې د سفر په حال کې وه، چې د موټرو پر کاروان یې برید شوی و. شهره د هغې پېښې په اړه وایي:
“هغه وخت لس کلنه وم. په موټر کې د مور او خور تر منځ ناسته وم. یوازې د مرمیو غږونه مې یاد دي چې پرلپسې چلېدې”.
فوزیه له هغه بریده روغه وتلې وه. د پولیسو په بدرګه کې یوه خوندي ځای ته لېږدول شوې وه او وروسته د هوا له لارې کابل ته ستنه شوې وه.
شهره وايي: “هغه وخت ټول وبوږنېدو، خو وروسته خوشحاله وو، چې مور ته مې زیان نه و رسېدلی، خو دا ځل وضعیت بدل و”.
د هغه لومړي برید مسوولیت طالبانو منلی و. د شهره په خبره:
“هغه وخت پوهېدو چې بریدګر څوک وو، خو دا ځل بریدګر نامعلوم وو او دا زموږ د کورنۍ لپاره ډېره اندېښمنوونکې خبره ده”.
د تاوتریخوالي مخینه
د فوزیه کوفي په څېر یې لوڼه هم د خونړیو پېښو په لیدو لویې شوې. ځینې مهال داسې هم کېږي، چې د دغسې پېښو قربانیان یې خپل، خپلوان وي.
د مور لخوا د شهره کوفي نیکه هم د پارلمان غړی و او د مجاهدینو یوې ډلې وژلی و. پلار یې د طالبانو په زندان کې پر نري رنځ له اخته کېدو وروسته هغه مهال ومړ چې شهره لا کوچنۍ ماشومه وه.
فوزیه کوفي دواړه لوڼې داسې حالت کې پاللې چې سیاسي فعالیتونه یې هم روان وو. نوموړې وایي:
“تل د کورنۍ یوه غړي له لاسه ورکولو وېره راسره وه. عادي ژوند مې نه دی تجربه کړی. خو دغه وېره مې د فعالیت او ارمان پر وړاندې خنډ نه شوه”.
شهره د هغو شېبو په هکله غږېده چې له پروانه کابل ته پر لاره له بریده تښتېدل:
“له ډزو څو ثانیې وروسته مې مور سترګو ته وکتل او راته یې وویل، ګومان کوم ټپي شوې یم. هېڅکله به مې هغه کاته هېر نه شي”.
له دې وروسته یې مور هېڅ و نه ویل او شهره هڅه کوله پوه شي، چې څه پېښ شوي. یوه مرمۍ چې د شا له لوري د موټر له اوسپنزې اډانې سره له لګېدو ورسته د څوکۍ لور ته الوتې وه، د فوزیه کوفي یې تر ښي ولي لاندې ټپي کړې وه. شهره وايي:
“فکر مې کاوه مور مې له لاسه ورکړه. زارۍ مې ورته کولې، د خدای لپاره خبرې راسره وکړه، سترګې مه پټوه. کوښښ مې کاوه په هوښ کې پاتې شي”.
شهره فکر کاوه، برید لا هم نه دی ختم شوی او په چیغو یې ژړل. نوموړې وايي: “خپل سر او د مور سر مې ټیټ ونیول. ګومان مې کاوه، چې بریدګر بیا ډزې کوي”.
په وینو کې لت پت
شهره له سره خپل ټیکری لرې کړی و، چې د مور پر ټپ یې د پټۍ غوندې وتړي. مور یې په همدې شپو، ورځو کې له کوویډ – ۱۹ روغه شوې وه او په وینه کې د اوسپنې له کموالي سره هم مخامخ وه.
شهره وايي: “تیاره وه، د مور ټپ مې نه لید. خو خپل ټیکری مې چې د تړلو لپاره ورنژدې کړ، لاس مې په وینو لت پت شو. له مور پرته هېڅوک نه لرو. همدا مور مې د ژوند تکیه ده”.
دوی په ۴۰ دقیقو کې په خورا چټک تګ روغتون ته رسېدلي وو. له دوو سي ټي سکن معایناتو وروسته ډاکترانو مرمۍ وموندله او د فوزیه کوفي له اوږې یې وایستله. یوه اوونۍ بیا هم په روغتون کې پاتې شوه او د ټپ بیا رغېدنه یې نور وخت هم غواړي. د فوزیه کوفي دریځ د افغان ښځو له غږه الهام بلل کېږي، چې تر ډېره یې غږ نه اوریدل کېږي.
له طالبانو سره د خبرو مېز ته د کېناستو پر مهال نوموړې غوښتنه کړې وه، چې باید ښځینه مذاکره کوونکې راوستل شي او طالب مرکچیانو یې پر دې وړاندیز خندلي وو.
فوزیه کوفي د سولې په اوسنیو خبرو کې فعاله ده. دغه سیاستواله پر هغو شک کوي چې د سولې خبرو مخالف دي. طالبانو پر نوموړې د وروستي برید مسوولیت رد کړی او په هغه سیمه کې چې برید شوی، نورې وسله والې ډلې هم شته.
شهره وايي، دا او مور یې ناهیلې شوې دي.
“مور مې حیرانه ده. دا فکر کوي چې له خلکو سره مرسته کوي، نو ولې به یې څوک وژل غواړي؟”
موږ دا لار غوره کړې
د شهره مشره خور په امریکا کې زدکړې کوي، ځکه نو شهره ته د مور پالنه ور په غاړې ده. نوموړې وايي: “د مور زړه ته ډېره نژدې یم، لکه ګرانه ملګرې داسې یې بولم”.
افغانستان د یوې ښځې په حیث د ژوند کولو لپاره خورا سخت ځای بلل کېږي او شهره وايي ښځینه سیاستوالې له سختو کړاوونو سره لاس او ګرېوان دي. شهره چې د افغانستان په امریکايي پوهنتون کې سیاسي علوم لولي، وايي:
“تل مې غوښتل سیاست کې برخه واخلم. د مور تګلاره تعقیبوم او د هغې شخصیت راته بېلګه ده. غواړم هېواد کې مې بریدګر نه وي، ترهګري نه وي او بې عدالتي نه وي”.
د افغانستان سیاست د نارینه و ولکه کې دی او په رسنیو او خواله رسنیو کې د خپلې مور په هکله د نامناسبو څرګندونو له لیدو وروسته شهره پوهېږي چې یوه ښځه په دې لړ کې له څه ډول ستونزو سره مخامخېدای شي. دا وايي:
“د ځینو له خبرو ځورېږم، خو بیا ګورم چې ډېر نور داسې هم شته چې زما د مور د فعالیتونو ملاتړي دي”.
د شهره مور او ترور مریم له هغو کسانو وې چې (له یوې مشکوکو وسلوالې ډلې) سره د غیرقانوني اړیکو په تور د ۲۰۱۸ کال پارلماني ټاکنو کې له برخه اخیستو منع شوې، خو فوزیه کوفي دا تورونه ردوي.
شهره او خور یې دواړه پوهېږي چې سیاسي او فزیکي بریدونه به دوام وکړي، خو بیا هم نه غواړي مور یې له مبازې پر شا شي. شهره وايي:
“زما مور پر هرې ځوانې ښځې یو مثبت اغېز کړی. هغې داسې څه کړي چې د ښځو لپاره په افغانستان کې معمول نه بلل کېږي. اوس ډېری ښځې جرات کوي چې د هغې پر ګام سفر وکړي. موږ غواړو چې دا همداسې خپل فعالیت ته دوام ورکړي. بریدګر باید پوه شي چې په داسې کړنو د هغې غږ نه شي غلی کولای. موږ همدا لار غوره کړې او پر همدې لار به سفر کوو”.
د بې پولې خبریالانو ټولنه وايي افغانستان کې د طالبانو بيا واکمنېدو له مهاله راهيسې تر اوسه د خبریالانو د نیول کېدو ۵۰ پېښې ثبت شوې دي.
دغه اداره وايي خبريالانو سره تاوتريخوالى شوى، ګواښل شوي او ورته ويل شوي چې کوم خبر باید خپور کړي او کوم باید خپور نه کړي.
دغې ادارې په خپل رپوټ کې دا د خبر یالانو په چارو کې د طالبانو استخباراتي ادارې بربنډه لاس وهنه او د رسنیزو قوانینو خلاف کړنه بللې ده.
بې پولې خبریالان وايي، تېرو دوو میاشتو کې د خبریالانو نیولو او ځورونې پېښې لا ډېرې وې.
پخپلسري ډول د اریانا نیوز خبریال اسلم حجاب او د سیاسي خپرونو چلوونکی وارث حسرت د سلواغې پر ۱۱ مه نیول شوي وو او د ۴۸ ساعتونو لپاره بندیان وو.
دا د خبریالانو نیولو وروستۍ پېښه وه.
په افغانستان کې د ملګرو ملتونو استازولۍ یوناما په دې هکله ویلي و، طالبان باید د افغانانو حقونو ته درناوی وکړي او د اریانا نیوز شخصي ټلویزیون د دوو ‘نیول شویو ‘ خبریالانو په هکله ولس ته ووايي چې ولې یې نیولي دي.
بل لور د بې پولې خبریالانو رپوټ کې ویل شوي، د طالبانو استخباراتو ۵۳ ریاست دې پېښو کې مخامخ ښکېل دی، دوی خبریالانو ته د خبرونو او ان خپرونو لپاره د مېلمنو په انتخاب کې لاسوهنه کوي.
د بې پولې خبریالانو ټولنه کې د ایران او افغانستان څانګې مشر رضا معیني وايي، د خبریالانو ګواښل او ځورول د منلو وړ نه دي او هغوی باید د نیول کېدو له ډاره پرته خپلو چارو ته دوام ورکړي.
د خبریالانونړیوال فدراسیون هم تېره ورځ د طالبانو له لوري د خبریالانو نیول او ځورونه غندلې او په وینا یې دغه ډله باید پخپله وینا کې د بیان ازادۍ درناوی وکړي.
طالبانو په دې هکله تر اوسه غبرګون نه دی څرګند کړی، خو مخکې یې ویلي، خبریالان کولای شي خپلو چارو ته دوام ورکړي، خو اسلامي اصولو ته باید پاملرنه وشي.
د ښځینه فعالانو نیول کېدو پېښې
دا په داسې حال کې ده چې د بښنې نړيوالې ادارې امنيستي انټرنېشنل هم پر طالبانو غږ کړى چې په سملاسي ډول دې د هغو ښځو او نجونو پر وړاندې له تاوتريخوالي لاس واخلي چې د خپلو حقونو لپاره په سوله ييز ډول احتجاج کوي.
په دا وروستیو کې شپږ ښځې په کابل کې وسله والو کسانو له ځان سره بیولې دي.
د یوې نیول شوې نجلۍ تمنا پریاني خور شګوفه وايي، ”له طالبانو غواړم، چې لطفاً زما خویندې پرېږدئ، تاسې ولې د نړیوالو غوښتنو ته ځواب نه وایاست؟ ”
د بښنې نړیوال سازمان هم په ورته مهال له طالبانو غوښتي چې بشري حقونو ته درناوی وکړي.
د دې سازمان یوه څېړونکي زمان سلطانی بي بي سي ته وویل:
”طالبان باید سملاسي غیر قانوني نیونې ودروي او هغه کسان چې په غیر قانوني ډول نیول شوي دي، باید له قید او شرط پرته خوشي شي. موږ دا وروستیو کې د جبري بې درکه کېدو او نیول کېدو شاهدان وو. ”
طالبان د ښځو نیولو پېښو کې لاس لرل ردوي، خو وايي، پلټنې کوي.
د طالبانو ویاند یوه مرسیتال انعام الله سمنګاني بي بي سي ته وویل:
”موږ په پرلپسې ډول له امنیتي ارګانونو سره اړیکه کې یو. تر اوسه پورې دې لړ کې له موږ سره کوم معلومات نه دي شریک شوي. ښايي امنیتي ارګانونه به هم تر اوسه کوم معلومات نه لري. موږ ته یوازې همدومره ویل شوي دي، چې زموږ هڅې روانې دي. ”
د بشري حقونو سرغړونو دا پېښې داسې مهال کېږي چې د طالبانو بهرنیو چارو وزیر امیر خان متقي د فرانسې له خبري اژانس سره یوه تازه مرکه کې ویلي، له نړیوالې ټولنې سره یې اړیکي په ښه کېدو دي او نژدې ده، چې حکومت یې په رسمیت وپېژندل شي.
بل لور نړیواله ټولنه وایي، تر هغو چې طالبان بشري حقونو او په ځانګړې توګه د ښځو حقونو ته درناوي و نه کړي، حکومت به یې په رسمیت و نه پېژندل شي.
بی بی سی پښتو
اروپايي پارلمان مرستياله: بشري حقونو ته له پام پرته د طالبانو رسميت پېژندنه به شونې نه وي
د بېلجيم پلازمېنه بروکسل کې د افغان ښځو په تړاو د اروپايي پارلمان له خوا جوړې شوې ځانګړې ناستې پر دويمه ورځ يو شمېر افغان ښځینه فعالانو وویل، چې له افغانستان سره مرستې د طالبانو د حکومت رسیمت پېژندلو له مسلې جلا دي.
يو شمېر مشهورې افغان مېرمنې چې پر افغانستان د طالبانو له واکمنېدو وروسته له هېواده وتلې وې د اروپا پارلمان کې د دغه هېواد د ښځو وضعيت بيا کتنې او له طالبانو څخه د نړيوالې ټولنې د غوښتنو د څرګندولو په موخه راټولې شوې وې.
په همدې حال د اروپا پارلمان يوې مرستيالې هيډي هوټالا بي بي سي ته وويل، “تر هغه چې طالبان وګړي ځوروي، ښځې چې د ټولنې نيمی برخه ده څنډې ته کړې او د نجونو د زدکړو مخنيوی کوی، د دې امکان لږ دی چې اروپايي ټولنه دې د طالبانو حکومت د رسميت پېژندلو پر لور ګام واخلي”.
نوموړې زياته کړه چې د غونډې ګډونوالو هم د طالبانو په رسميت نه پېژندلو ټينګار وکړ.
د افغانستان د بشري حقونو پخوانۍ مشره شهرزاد اکبر وايي، “د بشري مرستو برابرول او د طالبانو په رسميت پېژندل يو له بل سره بايد تړاو ونلري”.
نوموړې چې په دې غونډه کې برخه اخيستې وه له بي بی سي سره په خبرو کې وويل، “افغانستان لپاره د بشري مرستو برابرول او د هېواد بانکي سيستم پيلول د طالبانو په رسميت پېژندلو ته اړتيا نه لري”.
نوموړې زياته کړه چې “نړيوالې ټولنې ته د دوی پيغام دا و چې تر هغې چې جنسيتي توپير، د خبريالانو ځورونه، توپيري چلن دوام ولري طالبان په رسميت مه پېژنئ، دا ډله د افغانستان د خلکو استازيتوب نشي کولی”.
د افغانستان د پخواني حکومت د سولې وزارت وياندې ناجيه انوري هم بي بي سي ته وويل، “نړۍ له تېرو شلو کلونو راهيسې له افغانستان سره په دې شرط مرسته کوله چې د ښځو حقونو ته درناوی ولري”.
اغلې انوري وويل، “نړۍ بايد د افغانستان په اړه لا ډېر فکر وکړي او له تېرو درسونو زدکړه وکړي او وګوري چې په کوم ځای کې تېروتنه شوې”.
افغان سندرغاړې اريانا سعيد هم وويل، “دا زما لپاره ارزښت لري د هغو ښځو غږ شم چې اوس اوزا نشي اوچتولی”.
نوموړې وويل چې “افغان ښځې اوس د طالبانو پر وړاندې د بنديانو په څېر دي چې د زدکړې او کار اجازه نه لري”.
اغلې سعيد زياته کړه، “د حل لاره دا ده چې نړيواله ټولنه د طالبانو له لارې له خلکو سره د مرستې لپاره لار ومومي”.
د دې غونډو تر څنګ په ورته مهال د افغان ښځو لپاره روزنیز ورکشاپونه هم په پام کې نیول شوي وو، چې د افغانستان ملي شورا پخوانۍ ښځینه غړې به هم پکې ګډون درلود.
بی بی سی پښتو
افغانستان: یو شمېر دولتي پوهنتونونه پرانیستل شوي او ښځینه زدکوونکو ته د ورتګ اجازه ورکړل شوې
په افغانستان کې د طالبانو له واکمنېدو وروسته یو شمېر دولتي پوهنتونه لومړی ځل پرانیستل شوي او نجونو ته اجازه ورکړل شوې، چې ټولګیو ته ستنې شي.
د رویټرز خبري اژانس په رپوټ کې ویل شوي، د دې تر څنګ طالبان وايي، نجونې او هلکان به ځانګړي ټولګي ولري او د نصاب کتابونه به له اسلامي اصولو سره سم وي.
ملګرو ملتونو د نجونو لپاره د پوهنتونونو دروازو پرانیستل کېدو هرکلی کړی دی.
د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو عمومي منشي ځانګړې استازې دیبورالاینز په یوه ټویټر پیغام کې ویلي: ”راځي په ټول افغانستان کې پوهنتونو ته د ښځینه او نارینه زدکوونکو ستنېدو ملاتړ وکړو، په (دې) ملاتړ کې د سکالرشپونو پرواګرام او له ښځینه او نارینه استادانو سره روان ملاتړ هم شامل دی. ”
https://twitter.com/DeborahLyonsUN/status/1488793136553943045
په پام کې ده، نور پوهنتونونه به هم د روانې میاشتې وروستیو کې پرانیستل شي، خو د نجونو لپاره د متوسطه ښوونځیو دروازې لا هم تړلې دي.
د یادونې ده، چې د افغانستان په خصوصي پوهنتونونو کې له تېرو نژدې شپږ میاشتو راهیسې د طالبانو حکومت له لار ښوونې سره سم نجونو او هلکانو د ټولګیو په ځانګړیو برخو کې زدکړې ترلاسه کولې.
د طالبانو د لوړو زدکړو وزارت چارسمبالي وزیر عبدالباقي حقاني تېره اونۍ په يوه ويډيويي پیغام کې اعلان وکړ چې په ګرمو سيمو کې به دولتي پوهنتونونه د سلواغې پر ۱۳ نېټه پرانيستل شي.
د ښاغلي حقاني په وينا په سړو سيمو کې به بیا پوهنتونونه د کب پر اوومه نېټه پرانيستل کېږي.
افغانستان کې له تېرو څو میاشتو راهیسې کابو ټول دولتي پوهنتونونه تړل شوي وو او داسې اندېښنې راټوکېدلې وې چې ښایي د محصلینو درسي کال ضایع شي.
طالبان وايي، تعلیمي ادارو ته د نجونو له تلو سره مخالفت نه کوي، خو دوی باید بشپړ اسلامي حجاب وکړي، د نجونو او هلکانو ټولګي ځانګړي وي او درسي کتابونه باید د اسلامي اصولو له معیار سره سم وي.
دا پوهنتونونه د لویدیځوالو او طالبانو تر منځ ناروې کې له مخامخ خبرو یوه اونۍ وروسته پرانیستل کېږي.
په ناروې غونډه کې له طالبانو غوښتل شوي وو چې د ښځو حقونو ته درناوی وکړي.
تحول: اسلامي امارت ته د افغانستان د څوکې د سپارلو غوښتنې
ایران او پاکستان د افغانستان په اړه ګډه اعلامیه خپره کړه
له ۱۰۰۰ ډېر افغان مهاجرین له پاکستان څخه جبري وایستل شول
څار: کابل ته د مالیزیا د لوړ پوړي پلاوي سفر
د ټرانسپورټ او هوايي چلند وزارت چارسمبالي د ازبکستان په شپږ اړخیزه غونډه کې ګډون وکړ
آریانا ټلویزیون د کابل کرکټ غوره لیګ د دوهیم پړاو د خپراوي حق ترلاسه کړ
په پاکستان کې ځانمرګي د ۵ چینايي انجینرانو په ګډون ۶ کسان ووژل
د افغانستان او پاکستان د سوداګرۍ استازیو پر ننګونو خبرې وکړې
په ناروې کې د قرآن کریم د سوځوونکي مړی پیدا شو
په ۲۰۲۴ کال کې د نړۍ د شتمنو کسانو نوملړ خپور شو
تحول: اسلامي امارت ته د افغانستان د څوکې د سپارلو غوښتنې
څار: کابل ته د مالیزیا د لوړ پوړي پلاوي سفر
تحول: په افغانستان کې له بشري حقونو څخه پر سرغړونه د امریکا نیوکه
څار: د افغانستان اقتصادي وضعیت او د خوړو نړیوالې ټولنې اندېښنه
تحول: په کابل کې د ایران له استازي سره د متقي لیدنه
-
تازه خبرونه2 days agoوروستیو سیلابونو په افغانستان کې ۱۵۰۰ کورنیو ته زیانونه رسولي
-
نړۍ4 days agoد جاپان دوه پوځي چورلکې بحر ته وغورځېدې
-
نړۍ2 days agoد مالیزیا بحري ځواکونو د چورلکو په ټکر کې ۱۰ کسان مړه شول
-
تازه خبرونه4 days agoد پاکستان سرحدونو وزیر د افغان کډوالو پر باعزته ستنېدا ټینګار وکړ
-
لوبی3 days agoعینو مېنې، استقلال کابل او اټکانرژي فوټبال لوبډلې، خدیم افسي مات کړل
-
لوبی2 days agoد موج ساحل لوبغاړي د جوانان واحدي لوبډلې پر وړاندې زړهراکښونکی ګول ترسره کړ
-
تازه خبرونه2 days agoراشد خان د افغان بیسیم سوداګریز سفیر شو
-
سیمه ییز خبرونه3 days agoد ایران ولسمشر پر درې ورځني سفر پاکستان ته ولاړ