Connect with us

بی بی سی پښتو

هغه کډواله وکیله چې د کال دوه لکه ډالره تنخا نه تېره شوه

خپور شوی

د

(Last Updated On: چنګاښ ۱۶, ۱۳۹۹)
ریز

Rez Gardi
ریز ګاردي د ښځو د حقونو او عدالت لپاره له خپلې قانوني تجربې ګټه اخلي

  • سواميناتان ناتاراجان
  • بي بي سي

ریز ګاردي د یوې داسې قضیې لپاره، چې دفاع ته یې ځان وقف کړی دی، د امریکا په یوه باوري حقوقي شرکت کې د سلاکارې دنده او هر کال ۲۰۰ زره ډالر تنخا پرېښوده.

ریز بي بي سي ته وویل: “په لوړه تنخا ښه دنده کې مې تل له یوې لویې قضیې سره زړه تړلی و. ما حقوق د یوه مشخص هدف لپاره ولوستل، هغه دا چې د قانون په مټ د مثبت بدلون لپاره ټینګه ودرېږم.”

ریز د هغو ښځو د حقونو له مدافعانو سره ودرېده چې د “اسلامي دولت” (داعش) نومې ډلې د وسله والو لخوا په پلان شوې توګه تښتول کېږي، خرڅېږي او تېري ورباندې کېږي.

دا وايي: “مور او پلار مې له خپلو مېنو وتښتېدل او زه یې د نړۍ بلې خوا ته لیرې بوتلم، خو ما خپلې خاورې ته د ستنېدو لار ونیوه”.

د سیتم منځ کې لویېدل

ریز عراق کې

Rez Gardi
ریز ګاردي وايي، د ایزیدیانو کړاو تر تصور لوړ دی

ریز په ۱۹۹۱ کال پاکستان کې د کډوالو کمپ کې زیږېدلې، مور او پلار یې عراقي کردان دي.‌ ریز ته په کوچنیوالي کې د خپلې کورنۍ غړو، ګاونډیانو او ملګرو د صدام حسین د واکمنۍ د مهال ترخې کیسې کړې چې څنګه یې ژوندونه تبا شول.

کله چې ریز اوه کلنه شوه، له خپلې کورنۍ سره نیوزیلنډ ته ولاړه.‌ تېر کال د هاروارډ پوهنتون د حقوقو له پوهنځي فارغه شوه.

دا وايي: “چاپېریال کې مې پر برابرښت، عدالت او انساني حقونو ته ډېر اهمیت ورکړ،‌ سیتم مو وګاله،‌ مخکې له دې چې د بشري حقونو په معنا پوه شم، ډېر تریخ ژوند مې تېر کړ”.

“ښايي له ما سره هم داسې وشي”

اوس ریز د عراق شمال کې – هغه سیمه چې د ۲۰۱۴ کال ناورین پکې رامنځ ته شوی – د عیني شاهدانو ګواهۍ راټولوي.

ریز

Rez Gardi
ریز پخپلو څېړنو کې د هغو ښځو پر ګواهیو تکیه کوي، چې له رسنیو سره لا نه دي غږېدلې

کله چې “اسلامي دولت” نومې ډلې دا سیمه ونیوه، یوازې ایزیدي لږکي یې په نښه کړل چې د وګړو شمېر یې تر نیم میلیون ډېر نه و،‌ دغې ډلې دا خلک کافر ګڼل او د انسانانو په سترګه یې نه ورته کتل.

داعش وسله والو برید پرې وکړ، زرګونه ترهېدلو کلیوالو سنجار غره ته پنا یووړه، خو د لمر سوځنده وړانګو یې ډېری وګړي ووژل.

“اسلامي دولت” ډلې د ایزیدیانو ډېری سړي چې د جګړې توان یې درلود، جګړې ته اړایستل. د لندن اقتصاد کالج د تېر کال یوه رپوټ کې ویل شوي، کابو لس زره ایزیديان په دې برید کې یا وژل شوي او یا تښتول شوي دي.

زرګونه ایزیدیان د "اسلامي دولت" له نومې ډلې لاس ته لوېدلي وو

Getty Images
زرګونه ایزیدیان د “اسلامي دولت” له نومې ډلې لاس ته لوېدلي وو

خو ښځې او نجونې یې اسیرانې شوې.

ریز وايي: “کله چې له ژغورل شویو ښځو سره د زړه خواله کوم او کیسې یې اورم، زړه مې مات شي او د قهر وروستي حد ته ورسېږم.”

جنګي جرمونه

ریز هغو ښځو ته د رسېدو هڅه کوي چې هلته رسنۍ او د بشري حقونو ډلې لاسرسی نه ورته لري.

ځینې ایزیدیان عراق ته وتښتېدل

Getty Images
ځینې ایزیدیان عراق ته وتښتېدل

دا وايي: “ایزیدیانې باید په یاد کړي چې څو ځله خرڅې شوې او هغه ځایونه ور په زړه کړې چې دوی پکې بندیانې شوې دي. د تښتونې او جنسي تېري د ګواهیو ثبوتونه هم وړاندې کړي. د اسلامي دولت سرغړوونکي جنګیالي هم باید وپېژني.”

ریز وايي: “داعشیانو ښځې له سړو جلا کړې، بیا یې بوډاګان له ځوانانو بېل کړل. لامل یې دا و چې د جنسي غلامانو په توګه د کم عمر نجونو قیمت د دوی په نزد لوړ و. د لوړ عمر ډېری ښځې او سړي یې سم لاسي اعدام کړل”.

ریز وايي، دا جرمونه نه یوازې پر داعش جنګیالیو پورې تړلي، بلکې په وینا یې “د موصل ځینې عربان – په تېره شتمن او نفوذ لرونکي کسان – هم د ایزیدي ښځو په پېر او پلور کې ښکېل وو”.

د عدالت لپاره کمپاین

نادیه مراد له اسیرو شویو ښځو وه، په ۲۰۱۴ کال “اسلامي دولت” جنګیالوی ربړولې او جنسي تېری یې پرې کړی. نادیه هغه مهال ۲۱ کلنه وه.‌

ځینې کورنۍ په بشپړه توګه د وسله والو له بریدونو وتښتېدې

Getty Images
ځینې کورنۍ په بشپړه توګه د وسله والو له بریدونو وتښتېدې

د حقوقو دغې فعالې ته په ۲۰۱۸ کال د نوبل د سولې جایزه ورکړل شوه. خو دا هم د نورو ایزیدیانو په څېر هغسې چې غوښتل یې عدالت ورسره ونه شو.

ریز وايي: “ځینې مشکوک کسان عراق کې نیول شوي، ځینې سوریه او ځینې یې اروپا کې دي. په ځینو حالاتو کې داسې قوي ثبوتونه شته چې دوی دې پرې محاکمه کړل شي.”

خو سوریه لاهم د کورنۍ جګړې په اور کې سوځي. د عراق قضايي سیستم کې لویې ستونزې دي.

د نړیوال عدالت د مرکز له مخې – هغه نادولتي مؤسسه چې امریکا کې مرکز لري – په ساده ټکو، دا قضايي سیستم د ربړونو، جنسي ځورونو، ټولوژنو او بشر ضد جرمونو له قضیو سره د عادلې معاملې توان او وړتیا نه لري.

نادیه مراد (ښۍ خوا) او حقوقپوهه امل کلوني د ملګرو ملتونو امنیت شورا ته د وینا پرمهال

Getty Images
نادیه مراد (ښۍ خوا) او حقوقپوهه امل کلوني د ملګرو ملتونو امنیت شورا ته د وینا پرمهال

محاکمې

پر دې نیوکو او نیمګړتیاوو سربېره، په وروستیو کې یوې عراقۍ محکمې د یوې ایزیدۍ نجلۍ اشواق حجي (چې د جرم پرمهال ۱۴ وه) د جنسي تېري په تور د “اسلامي دولت” نومې ډلې یو غړی په اعدام محکوم کړ.

تښتول شوې او ځورول شوې ایزیدۍ اشواق حجي

Getty Images
د تښتول شوې او ځورول شوې ایزیدۍ اشواق حجي تښتوونکی وروستیو کې عراقي محکمې په اعدام محکوم کړ

اشواق جرمني له جرمني ستنه شوه، چې د تورن پرضد ګواهي ورکړي.

په تېره اپریل میاشت کې، د جرمني یوې محکمې د یوه سړي پرضد هغه دوسیه راپورته کړه چې یوه مور او لور یې پکې ځورولي او بیا یې پنځه کلنه لور وژلې وه.

دا لومړی ځل دی چې اروپا کې د قرباني شویو ایزیدي ښځو په حق کې پرېکړې کېږي.

بالاخره ریز بېرته خپل ټاټوبي ته راستنه شوه

Rez Gardi
بالاخره ریز بېرته خپل ټاټوبي ته راستنه شوه

ریز وايي: “عدالت راتلل به کلونه وخت ونیسي. د ثبوتونو راغونډول اوږدمهاله کار دی. خو موږ د ځینو بریاوو شاهدان یو. همدا موږ ته هیله راکوي”.

ریز وايي، نیا او دوه نورې توړۍ یې په یوه کیمیاوي برید کې ووژل شوې او نیکه یې شل شو. “مور مې د خپلې مور مرګ په سترګو ولید، په لس کلنۍ کې د یوې مور غمونه او مسئولیتونه ورپاتې شول”.

ریز ګادي

Getty Images
ریز ګادي پر خپل کردي هویت ویاړي

د بشري حقونو د څار سازمان اټکل کوي چې په ۱۹۸۸ کال د ۵۰ او سلو زرو ترمنځ کردان وژل شوي. کردي سرچینې دا شمېر تر ۱۸۰ زرو ډېر یادوي.

ریز پر دې اند ده چې صدام حسین کردان له برابرۍ محروم کړي وو او صدام د ټولوژنې مسئول بولي.

ریز وايي: “کله چې د ایزیدیانو لپاره مبارزه کوم، داسې احساس کوم چې ګنې د صدام په لاس د وژل شویو کردانو لپاره هم مبارزه کوم. ایزیدیان کورني لږکي دي، ځکه نو ډېر کمزروي هم دي.”

کوویډ-۱۹ له قربانیانو سره د قربانیانو مرکې او د ثبوتونو راټولول له ځنډ سره مخامخ کړي

Rez Gardi
کوویډ-۱۹ له قربانیانو سره د قربانیانو مرکې او د ثبوتونو راټولول له ځنډ سره مخامخ کړي

ملګرو ملتونو د “اسلامي دولت” د سرغړونو څېړلو لپاره یوه جرګه ګۍ هم ټاکلې ده.

ریز هیله منه ده چې ایزیديانې به عدالت ورسېږي او راتلونکي نسلونه به هم ګټه ترې واخلي.

دا وايي، د قربانیانو ټپونه به ورغېږي او عدالت به مجرمین قانون ته راکش کړي:

“د یوې داسې غوره نړۍ لپاره مبارزې ته اړتیا لرو چې دا ډول کړنې پکې بیا تکرار نه شي.”

Advertisement

بی بی سی پښتو

بې پولې خبریالان: افغانستان کې رسنۍ تاو تریخوالي او جبري سانسور سره مخ دي

Published

on

(Last Updated On: سلواغه ۱۷, ۱۴۰۰)
Photographers and cameramen

AFP

د بې پولې خبریالانو ټولنه وايي افغانستان کې د طالبانو بيا واکمنېدو له مهاله راهيسې تر اوسه د خبریالانو د نیول کېدو ۵۰ پېښې ثبت شوې دي.

دغه اداره وايي خبريالانو سره تاوتريخوالى شوى، ګواښل شوي او ورته ويل شوي چې کوم خبر باید خپور کړي او کوم باید خپور نه کړي.

دغې ادارې په خپل رپوټ کې دا د خبر یالانو په چارو کې د طالبانو استخباراتي ادارې بربنډه لاس وهنه او د رسنیزو قوانینو خلاف کړنه بللې ده.

بې پولې خبریالان وايي، تېرو دوو میاشتو کې د خبریالانو نیولو او ځورونې پېښې لا ډېرې وې.

پخپلسري ډول د اریانا نیوز خبریال اسلم حجاب او د سیاسي خپرونو چلوونکی وارث حسرت د سلواغې پر ۱۱ مه نیول شوي وو او د ۴۸ ساعتونو لپاره بندیان وو.

دا د خبریالانو نیولو وروستۍ پېښه وه.

په افغانستان کې د ملګرو ملتونو استازولۍ یوناما په دې هکله ویلي و، طالبان باید د افغانانو حقونو ته درناوی وکړي او د اریانا نیوز شخصي ټلویزیون د دوو نیول شویو خبریالانو په هکله ولس ته ووايي چې ولې یې نیولي دي.

بل لور د بې پولې خبریالانو رپوټ کې ویل شوي، د طالبانو استخباراتو ۵۳ ریاست دې پېښو کې مخامخ ښکېل دی، دوی خبریالانو ته د خبرونو او ان خپرونو لپاره د مېلمنو په انتخاب کې لاسوهنه کوي.

د بې پولې خبریالانو ټولنه کې د ایران او افغانستان څانګې مشر رضا معیني وايي، د خبریالانو ګواښل او ځورول د منلو وړ نه دي او هغوی باید د نیول کېدو له ډاره پرته خپلو چارو ته دوام ورکړي.

د خبریالانونړیوال فدراسیون هم تېره ورځ د طالبانو له لوري د خبریالانو نیول او ځورونه غندلې او په وینا یې دغه ډله باید پخپله وینا کې د بیان ازادۍ درناوی وکړي.

طالبانو په دې هکله تر اوسه غبرګون نه دی څرګند کړی، خو مخکې یې ویلي، خبریالان کولای شي خپلو چارو ته دوام ورکړي، خو اسلامي اصولو ته باید پاملرنه وشي.

د ښځینه فعالانو نیول کېدو پېښې

.

Getty Images

دا په داسې حال کې ده چې د بښنې نړيوالې ادارې امنيستي انټرنېشنل هم پر طالبانو غږ کړى چې په سملاسي ډول دې د هغو ښځو او نجونو پر وړاندې له تاوتريخوالي لاس واخلي چې د خپلو حقونو لپاره په سوله ييز ډول احتجاج کوي.

په دا وروستیو کې شپږ ښځې په کابل کې وسله والو کسانو له ځان سره بیولې دي.

د یوې نیول شوې نجلۍ تمنا پریاني خور شګوفه وايي، له طالبانو غواړم، چې لطفاً زما خویندې پرېږدئ، تاسې ولې د نړیوالو غوښتنو ته ځواب نه وایاست؟

د بښنې نړیوال سازمان هم په ورته مهال له طالبانو غوښتي چې بشري حقونو ته درناوی وکړي.

د دې سازمان یوه څېړونکي زمان سلطانی بي بي سي ته وویل:

طالبان باید سملاسي غیر قانوني نیونې ودروي او هغه کسان چې په غیر قانوني ډول نیول شوي دي، باید له قید او شرط پرته خوشي شي. موږ دا وروستیو کې د جبري بې درکه کېدو او نیول کېدو شاهدان وو.

طالبان د ښځو نیولو پېښو کې لاس لرل ردوي، خو وايي، پلټنې کوي.

د طالبانو ویاند یوه مرسیتال انعام الله سمنګاني بي بي سي ته وویل:

موږ په پرلپسې ډول له امنیتي ارګانونو سره اړیکه کې یو. تر اوسه پورې دې لړ کې له موږ سره کوم معلومات نه دي شریک شوي. ښايي امنیتي ارګانونه به هم تر اوسه کوم معلومات نه لري. موږ ته یوازې همدومره ویل شوي دي، چې زموږ هڅې روانې دي.

د بشري حقونو سرغړونو دا پېښې داسې مهال کېږي چې د طالبانو بهرنیو چارو وزیر امیر خان متقي د فرانسې له خبري اژانس سره یوه تازه مرکه کې ویلي، له نړیوالې ټولنې سره یې اړیکي په ښه کېدو دي او نژدې ده، چې حکومت یې په رسمیت وپېژندل شي.

بل لور نړیواله ټولنه وایي، تر هغو چې طالبان بشري حقونو او په ځانګړې توګه د ښځو حقونو ته درناوي و نه کړي، حکومت به یې په رسمیت و نه پېژندل شي.

Continue Reading

بی بی سی پښتو

اروپايي پارلمان مرستياله: بشري حقونو ته له پام پرته د طالبانو رسميت پېژندنه به شونې نه وي

Published

on

(Last Updated On: سلواغه ۱۳, ۱۴۰۰)
.

Getty Images

د بېلجيم پلازمېنه بروکسل کې د افغان ښځو په تړاو د اروپايي پارلمان له خوا جوړې شوې ځانګړې ناستې پر دويمه ورځ يو شمېر افغان ښځینه فعالانو وویل، چې له افغانستان سره مرستې د طالبانو د حکومت رسیمت پېژندلو له مسلې جلا دي.

يو شمېر مشهورې افغان مېرمنې چې پر افغانستان د طالبانو له واکمنېدو وروسته له هېواده وتلې وې د اروپا پارلمان کې د دغه هېواد د ښځو وضعيت بيا کتنې او له طالبانو څخه د نړيوالې ټولنې د غوښتنو د څرګندولو په موخه راټولې شوې وې.

په همدې حال د اروپا پارلمان يوې مرستيالې هيډي هوټالا بي بي سي ته وويل، “تر هغه چې طالبان وګړي ځوروي، ښځې چې د ټولنې نيمی برخه ده څنډې ته کړې او د نجونو د زدکړو مخنيوی کوی، د دې امکان لږ دی چې اروپايي ټولنه دې د طالبانو حکومت د رسميت پېژندلو پر لور ګام واخلي”.

نوموړې زياته کړه چې د غونډې ګډونوالو هم د طالبانو په رسميت نه پېژندلو ټينګار وکړ.

د افغانستان د بشري حقونو پخوانۍ مشره شهرزاد اکبر وايي، “د بشري مرستو برابرول او د طالبانو په رسميت پېژندل يو له بل سره بايد تړاو ونلري”.

نوموړې چې په دې غونډه کې برخه اخيستې وه له بي بی سي سره په خبرو کې وويل، “افغانستان لپاره د بشري مرستو برابرول او د هېواد بانکي سيستم پيلول د طالبانو په رسميت پېژندلو ته اړتيا نه لري”.

نوموړې زياته کړه چې “نړيوالې ټولنې ته د دوی پيغام دا و چې تر هغې چې جنسيتي توپير، د خبريالانو ځورونه، توپيري چلن دوام ولري طالبان په رسميت مه پېژنئ، دا ډله د افغانستان د خلکو استازيتوب نشي کولی”.

د افغانستان د پخواني حکومت د سولې وزارت وياندې ناجيه انوري هم بي بي سي ته وويل، “نړۍ له تېرو شلو کلونو راهيسې له افغانستان سره په دې شرط مرسته کوله چې د ښځو حقونو ته درناوی ولري”.

اغلې انوري وويل، “نړۍ بايد د افغانستان په اړه لا ډېر فکر وکړي او له تېرو درسونو زدکړه وکړي او وګوري چې په کوم ځای کې تېروتنه شوې”.

افغان سندرغاړې اريانا سعيد هم وويل، “دا زما لپاره ارزښت لري د هغو ښځو غږ شم چې اوس اوزا نشي اوچتولی”.

نوموړې وويل چې “افغان ښځې اوس د طالبانو پر وړاندې د بنديانو په څېر دي چې د زدکړې او کار اجازه نه لري”.

اغلې سعيد زياته کړه، “د حل لاره دا ده چې نړيواله ټولنه د طالبانو له لارې له خلکو سره د مرستې لپاره لار ومومي”.

د دې غونډو تر څنګ په ورته مهال د افغان ښځو لپاره روزنیز ورکشاپونه هم په پام کې نیول شوي وو، چې د افغانستان ملي شورا پخوانۍ ښځینه غړې به هم پکې ګډون درلود.

Continue Reading

بی بی سی پښتو

افغانستان: یو شمېر دولتي پوهنتونونه پرانیستل شوي او ښځینه زدکوونکو ته د ورتګ اجازه ورکړل شوې

Published

on

(Last Updated On: سلواغه ۱۳, ۱۴۰۰)
افغانستان

Getty Images
ارشیف تصویر

په افغانستان کې د طالبانو له واکمنېدو وروسته یو شمېر دولتي پوهنتونه لومړی ځل پرانیستل شوي او نجونو ته اجازه ورکړل شوې، چې ټولګیو ته ستنې شي.

د رویټرز خبري اژانس په رپوټ کې ویل شوي، د دې تر څنګ طالبان وايي، نجونې او هلکان به ځانګړي ټولګي ولري او د نصاب کتابونه به له اسلامي اصولو سره سم وي.

ملګرو ملتونو د نجونو لپاره د پوهنتونونو دروازو پرانیستل کېدو هرکلی کړی دی.

د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو عمومي منشي ځانګړې استازې دیبورالاینز په یوه ټویټر پیغام کې ویلي: راځي په ټول افغانستان کې پوهنتونو ته د ښځینه او نارینه زدکوونکو ستنېدو ملاتړ وکړو، په (دې) ملاتړ کې د سکالرشپونو پرواګرام او له ښځینه او نارینه استادانو سره روان ملاتړ هم شامل دی.

https://twitter.com/DeborahLyonsUN/status/1488793136553943045

په پام کې ده، نور پوهنتونونه به هم د روانې میاشتې وروستیو کې پرانیستل شي، خو د نجونو لپاره د متوسطه ښوونځیو دروازې لا هم تړلې دي.

د یادونې ده، چې د افغانستان په خصوصي پوهنتونونو کې له تېرو نژدې شپږ میاشتو راهیسې د طالبانو حکومت له لار ښوونې سره سم نجونو او هلکانو د ټولګیو په ځانګړیو برخو کې زدکړې ترلاسه کولې.

د طالبانو د لوړو زدکړو وزارت چارسمبالي وزیر عبدالباقي حقاني تېره اونۍ په يوه ويډيويي پیغام کې اعلان وکړ چې په ګرمو سيمو کې به دولتي پوهنتونونه د سلواغې پر ۱۳ نېټه پرانيستل شي.

د ښاغلي حقاني په وينا په سړو سيمو کې به بیا پوهنتونونه د کب پر اوومه نېټه پرانيستل کېږي.

د افغانستان خصوصي پوهنتونونو کې له تېرو شپږ میاشتو راهیسې نجونو هم زدکړې کولې.

EPA
د افغانستان خصوصي پوهنتونونو کې له تېرو شپږ میاشتو راهیسې نجونو هم زدکړې کولې.

افغانستان کې له تېرو څو میاشتو راهیسې کابو ټول دولتي پوهنتونونه تړل شوي وو او داسې اندېښنې راټوکېدلې وې چې ښایي د محصلینو درسي کال ضایع شي.

طالبان وايي، تعلیمي ادارو ته د نجونو له تلو سره مخالفت نه کوي، خو دوی باید بشپړ اسلامي حجاب وکړي، د نجونو او هلکانو ټولګي ځانګړي وي او درسي کتابونه باید د اسلامي اصولو له معیار سره سم وي.

دا پوهنتونونه د لویدیځوالو او طالبانو تر منځ ناروې کې له مخامخ خبرو یوه اونۍ وروسته پرانیستل کېږي.

په ناروې غونډه کې له طالبانو غوښتل شوي وو چې د ښځو حقونو ته درناوی وکړي.

Continue Reading

Trending

Copyright © 2022 Ariana News. All rights reserved!