نن چارشنبه د وږي یوویشتمه د اسلامي امارت د چارواکو او د ترکمنستان د ملي مشر په حضور کې ټاپي او نورې سترې پرمختیايي پروژې (تېل او ګاز، انرژي او ټرانسپورټ) په رسمي ډول پرانیستل شوې.

د افغانستان په خاوره کې د ټاپي پروژې د چارو د پيل په مراسمو کې افغان - ترکمن چارواکو ګډون کړی و.

د افغانستان په شمول ټاپي پروژه د سیمي او ګاونډ هېوادونو لپاره د اقتصادي ثبات پروژه یادیږي.

افغان چارواکي وايي، چې په افغانستان کې د ټاپي پروژې بشپړول مو یو لومړیتوب دی.

د افغانستان اسلامي امارت رییس الوزراء ملا محمد حسن اخوند په خپله وینا کې د افغانستان او ترکمنستان خلکو، د ترکمنستان ملي مشر او ولسمشر، چارواکو او د غونډې ټولو ګډونوالو ته د دغې تاریخي ورځې مبارکي وویله.

رییس الوزراء ویلي: نن هغه ورځ ده، چې مونږ ورته کلونه کلونه سترګې پر لار وو او له سختیو او کړاوونو له تېرېدو وروسته دا سترې پروژې پرانېستل شوې.

ملا محمد حسن اخوند د دغو مهمو پروژو پرانیستلو ته په نغوته کې وويل، چې د دغو پروژو پرانیستل د ترکمنستان د ملي مشر او نورو چارواکو د ښه نيت او هوښيار سياست څرګندونه کوي.

د هغه د څرګندونو له مخې، دغه پروژې به د افغانستان او ترکمنستان تر منځ دوستي نوره هم پراخه کړي او د دواړو هېوادونو ولسونو ته به ډېرې ګټې ورسوي.

د اسلامي امارت رییس الوزراء اړوند مسوولینو ته سپارښتنه وکړه، چې د یادو پروژو د بشپړېدو لپاره په پوره امانتدارۍ، اخلاص او زغم کار وکړي.

په دې مراسمو کې د ترکمنستان ولسمشر سردار بیردي محمدوف، چې د ویډیو کنفرانس له لارې یې اړیکه نیولې وه ویلي، نن مونږ د ټاپي او ټاپ پروژو په ګډون د یو شمېر لویو پروژو د لاسلیک شاهدان یوو.

هغه زیاته کړې: د دواړو هېوادونو تر منځ دوستانه، ورورګلوي او ښه ګاونډیتوب د پراختیا په حال کې دي او د دغو مهمو پروژو پلي کېدل نه یوازې د ترکمنستان او افغانستان ګټه ده، بلکې د سیمې په ګټه هم دي.

په دې مراسمو کې د ترکمنستان ملي مشر قربانقلي بردي محمدوف ويلي: نن د دواړو هېوادونو لپاره يوه تاريخي ورځ ده او د دواړو هېوادونو په اړيکو کې نوې پاڼه پرانيستل کېږي.

هغه زیاته کړې، د افغانستان او ترکمنستان اړیکې تاریخي دي، د دواړو هېوادونو ترمنځ متقابل احترام، برابري، ورورولي او ښه ګاونډیتوب یې غوره بېلګه ده او په راتلونکي کې به دا اړیکې نورې هم پراخې شي.

د ترکمنستان ملي مشر وایي، په ټرانسپورټي، مخابراتي، برښنايي، انرژۍ او نورو برخو کې د دواړو هېوادونو همکاري د افغانستان په ګټه ده او د رښتينې دوستۍ بېلګه او د دواړو هېوادونو ترمنځ د دوستۍ د یوې نوې پاڼې پرانيستل دي.

هغه ویلي: زمونږ د پالیسۍ مهمه برخه دا ده، چې مونږ د افغانستان له خلکو سره په اقتصادي، سیاسي او ډیپلوماټیکو برخو کې خپلو همکاریو ته دوام ورکړو.

قربانقلي بردي محمدوف ويلي، يادې پروژې به د افغانستان پر اقتصادي پراختيا، د صنعت پر وده او ټولنيز ژوند مثبت اغېز وکړي، دولس زره افغانانو ته به د کار زمينه برابره شي او هر کال به له دغو پروژو څخه د افغانستان لپاره شاوخوا يو ميليارډ ډالر عوايد هم رامنځته شي. د تاسیس شویو لارو له کارولو سره زمونږ محصولات اروپایي هېوادونو ته لېږدول کیږي او د مرکزي او سویلي آسیا په نښلولو کې مهم رول لوبوي.

د ټاپي سیمه‌ییزه نللیکه، چې د ترکمنستان ګاز د افغانستان له لارې پاکستان او هند ته لېږدوي، ۱۸۲۱ کیلومټر اوږدوالی لري او د کلني لېږد ظرفیت یې ۳۳ میلیارد مټر مکعب دی او له دې ټرانزیتي سند څخه به د افغانستان کلني عواید ۴۰۰ میلیون ډالره وي.

دغه راز د تورغوندۍ بندر د پراختیا پروژه، چې له هرات څخه تر صنوبر پورې د ۲۲ کیلومټرو پر اوږدوالي د اوسپنې پټلۍ د غځولو دوه پړاوونه او د بار وړلو لپاره په یاده شوې لار کې د هنګرونو، تاسیساتو او د اوسپنې یوه فرعي پټلۍ جوړول شامل دي، چې عملي کېدا به یې شاوخوا ۴۰ ملیون ډالر لګښت ولري.

دغه راز د نور الجهاد سب سټېشن د ۳۵۳۹۲۹۵ ډالرو پر لګښت د برښنا شرکت پر مالي مرسته رامنځته شو، چې د هرات ولایت د برښنا د تأمین او له ۱۱۰ څخه ۲۲۰ ته د ولتاژ له لوړولو سره به یې په تخنیکي ضایعاتو کې کموالی راشي. د نوري فایبر پروژه به افغانستان د ترکمنستان له لارې له اروپا سره ونښلوي او ترکمنستان به د افغانستان له لارې له پاکستان او نورو ګاونډ هېوادونو سره ونښلوي.

د دې پروژې طرح په ۱۹۹۷ ز.کال کې لومړي اسلامي امارت وړاندیز کړې وه و، چې اسلامي امارت یې په هغه وخت کې هرکلی وکړ؛ خو کله، چې امریکا او ناټو پر افغانستان برید وکړ ، نو دا پروژه له پیل مخکې ودرول شوه.

د افغانستان له لارې پاکستان او هند ته د ترکمنستان د ګازو د لېږد طرحه لومړی د ترکمنستان، افغانستان او پاکستان ترمنځ وړاندیز شوې وه او هند هم په ۲۰۰۸ ز.کال کې ورسره یوځای شو.

د ۲۰۰۲ ز. کال په ډسمبر میاشت کې د افغانستان، ترکمنستان او پاکستان د حکومتونو مشران د ترکمنستان په پلازمېنه عشق‌آباد کې سره جرګه شول او د درې اړخیزه تړون پر لاسلیکولو یې د پروژې لپاره نوی بنسټ کېښود، چې ټاپ (ترکمنستان- افغانستان- پاکستان) نومېده؛ خو کله، چې هند رسماً له ټاپ سره یو ځای شو بیا دا پروژه له ټاپ څخه ټاپي شوه.

په ۲۰۱۳ ز. کال کې افغانستان، ترکمنستان، پاکستان او هندوستان خپل د ګازو دولتي شرکتونه معرفي کړل، چې هر یو د خپل دولت په استازیتوب د پروژې تخنیکي چارې مدیریت او پر مخ یوسي.

په ۲۰۱۵ کال کې د ټاپي کمپنۍ لمېټډ په نامه د متحده عربي اماراتو په دوبۍ کې د ټاپي شرکت تاسیس شو، چې د پروژې د ډیزاین، تمویل او تطبیق چارې پرمخ یوسي.

اوس مهال د پروژې د مدیریت، تطبیق او تمویل چارې د همدې شرکت پر غاړه دي.

اسلامي امارت مسوولین وايي افغانان هغه ارمان ته ورسیدل، چې ۳۰ کاله ورته سترګې پر لار پاتې ول.

د اسلامي امارت ویاند ذبیح الله مجاهد وایي؛ افغان ولس نن هغه ارمان ته ورسید، چې درې لسیزې ورته پر تمه و. له دې سره به د افغانستان او افغانانو په ژوند کې مثبت اقتصادي بدلونونه رامنځته شي.

د اقتصادي چارو ځینې شنونکي وايي؛ د دې پروژې د پلي کېدو لپاره زمینه برابره ده او له شریکوهېوادونو څخه غوښتنه لري، چې د پلي کیدو لپاره پخپلو سیمو کې کار وکړي.  د دې پروژې ځنډیدو افغانستان او ترکمنستان ته میلیارډونه ډالر مالي زیان اړولی دی.

د اقتصادي چارو شنونکي سید مسعود ویلي: د افغانستان او ترکمنستان د اقتصادونو لپاره د ټاپي پروژې پیل ډېر مهم دی. دواړه هېوادونه باید د دې سترې اقتصادي پروژې دعملي کېدو لپاره هڅې زیاتې کړي. هیله لرم، چې د دې پروژې چارې په افغانستان کې چټکې بشپړې شي. دا به د سیمې او افغانستان پر اقتصاد مهم اغېز ولري.

ځینې نور شنونکي بیا په دې باور دي، چې د دې پروژې تخنیکې ځانکړنې دا سې بیا نوي، چې د ترکمنستان له ګالکنېش ګازي ساحې څخه د پاکستان او هند تر سرحدي نقطې فاضیلکا پورې ۱۸۲۱ کیلومټره اوږده ګازنللیکه، چې کلنی ظرفیت يي  ۳۳ میلیارډ مټرمکعب دی؛ په افغانستان کې یې اوږدوالی۸۲۱ کیلومټره دی. د دې  پروژې ټول تخمیني لګښت ۶ او ۷ میلیارډ امریکايي ډالر ښودل شو. د پروژې عمر له ۳۰ څخه تر۵۰ کاله، د نللیکې قطر ۵۶ اینچه، د ټرانزیټ فیس (حق العبور) له درکه د افغانستان کلني عواید تخمیني ۴۰۰ میلیون ډالرو ته رسیږي.

د اقتصادي چارو شنونکي سیر قریشي ویلي؛ د دې پروژې د عملي کیدو لپاره په افغانستان کې زمنیه مساعده شوې ده. مونږ هیله لرو، چې د دې پروژې چارې په افغانستان کې بشپړې شي. دا به مو د هېواد پر ملي اقتصاد ډېر مثبت اغېز ولري او هیله ده، چې د پروژې په پليکېدا کې له چټک ګامونه پورته شي.

دا د انرژۍ یوه پروژه ده، چې انرژي نن سبا د اقتصادي ودې لپاره اساسي شرط ګڼل کېږي؛ په ځانګړي توګه د افغانستان لپاره دا پروژه مستقیمې ګټې لري. که څه هم تر اوسه د افغانستان، هند او پاکستان ترمنځ د ټرانزیټ تړون نهايي شوی ندی؛ خو په ۲۰۱۲ ز.کال کې د یوې لومړنۍ هوکړې او محاسبې پربنسټ به له هر هېواد څخه په کال کې شاوخوا ۲۱۲ میلیون امریکايي ډالر د ټرانزیټ فیس اخیستل کېږي. د ټاپي ګاز نللیکې د ساختمان او عملیاتو په پړاوونو کې به زرګونه افغانان کار وکړي.

د اقتصادي چارو شنونکی نذیر احمد خلیل وایي: د دې پروژې عملي کېدل کولي شي په هېواد کې د عمومې بېکارې کچه راټیټه کړې او په ټولو برخو کې به زرګونه هېوادوالو ته مستقیمه او غیز مستقیمه کاري زمینه برابره شي او د دې ترڅنګ نورې اقتصادي پروژې هم شته، چې ګټه به يي افغانستان ته زیاته وي او دا کار د ستاینې وړدی.

دا، چې ټاپي ګازنللیکه د افغانستان له درې مهمو صنعتي، زراعني  او تجارتي ولایتونو لکه هلمند، هرات او کندهار څخه تېرېږي؛ نو له ارزانې او پایدارې انرژۍ څخه برخمن شي. د ټاپي پروژې له بشپړېدو وروسته په لومړيو لس کلونو کې  افغانستان پېنځه سوه ميليون مترمکعبه ګاز ترلاسه او دوه‌يمه لسيزه کې به يو ميليارډ مټرمکعبه او درېيمه لسيزه کې به یو نیم میلیارډ مټر مکعب ګاز له دې پروژې تر لاسه کړي.

د افغانستان اسلامي امارت رییس الوزرا ملا محمدحسن اخند د یو  لوړ پوړي پلاوي پر مشرۍ د افغانستان او ترکمنستان ترمنځ د ټاپي او نورو پراختیایي پروژو (تېلو او ګاز، انرژي او ټرانسپورټ) د پرانیستې او کار پیلولو په مراسمو کې د ګډون لپاره د ترکمنستان سلیم چشمه ماري سیمې ته ورسېد، چې د ترکمنستان د بهرنیو چارو وزیر رشید مرادوف او یو شمېر نورو مقاماتو له تاوده  هرکلی سره مخ شو.

د اسلامي امارت د ویاند مرستیال حمد الله فطرت ویلي؛ په دې کتنه کې، چې د ریاست الوزرا اقتصادي مرستیال ملا عبدالغني برادر اخوند هم حضور درلود؛ د دواړو هېوادونو ترمنځ د لویو پراختیایي او سیمه ییزو پروژو د تطبیق د ارزښت په اړه بحث او خبرې وشوې او هغه یې د افغانانو او ترکمنستان د خلکو لپاره ګټورې او ارزښتناکې وبللې.

ویل کیږي، چې  ملا محمد حسن اخوند، د ترکمنستان ولسمشر سردار بیردي محمدوف او د دغه هېواد ملي مشر قربانقلي بیردي محمدوف د ویډیو کنفرانس له لارې وصل او اړوند مشران به د ټاپي او نورو اقتصادي او پرمختیايي پروژو د پرانستلو په مناسبت جوړ شوي کنفرانس ته ویناوې وکړي او د یادو پروژو کار به رسماً پیل او پرانیستل شي.

ټاپي پروژه د طبیعي ګاز یوه نللیکه ده، چې له ترکمنستان څخه د افغانستان له لارې پاکستان او هند ته غځول کېږي.

د دې نللیکې ټول اوږدوالی ۱۸۱۴ کیلومټره دی، چې له ترکمنستان څخه د افغانستان له لارې پاکستان او هند ته ګاز لیږدوي.

د دې پروژې طرح په ۱۹۹۷ ز.کال کې لومړي اسلامي امارت وړاندیز کړې وه و، چې اسلامي امارت یې په هغه وخت کې هرکلی وکړ؛ خو کله، چې امریکا او ناټو پر افغانستان برید وکړ ، نو دا پروژه له پیل مخکې ودرول شوه.

د افغانستان له لارې پاکستان او هند ته د ترکمنستان د ګازو د لېږد طرحه لومړی د ترکمنستان، افغانستان او پاکستان ترمنځ وړاندیز شوې وه او هند هم په ۲۰۰۸ ز.کال کې ورسره یوځای شو.

د دغې نللیکې لار له هرات، هلمند او کندهار ولایتونو څخه تېرېږي او د ټولې لارې ۸۱۶ کیلومټره یې له افغانستان څخه تېرېږي.

د دې پروژې له پلي کېدو سره به افغانستان د منځنۍ آسیا او جنوبي آسیا د هېوادونو ترمنځ په اقتصادي دهلېز بدل شي او دا پروژه د افغانستان لپاره تر ټولو ګټوره پروژه بلل کېږي.

د ټاپي ګارنللیکه د افغانستان، پاکستان او هند درې هېوادونو ته د ۳۳ میلیارډ مټرمکعب ګازو د لېږد کلني ظرفیت لري او افغانستان په دې برخه کې د ټرانزیټ رول لوبوي او له دې لارې د پاکستان او هند د ګازو اړتیاوې پوره کوي.

افغانستان پخپله هم د ګازو له پېرودونکیو څخه دی او له دې طرحې سره کولی شي ارزان بیه طبیعي ګاز چمتو کړي.

د شوي تړون له مخې؛ به افغانستان د درې لسیزو په اوږدو کې له ترکمنستان څخه درې میلیارډ مټر مکعب ګاز اخلي او د ټاپي د ګازنللیکې په اوږدو کې به ۱۲ د فشار پمپونه لګوي، چې پېنځه یې په افغانستان کې جوړیږي. د یو میلیارډ ډالرو پر ارزښت به هرات لومړنی ولایت وي بیا به هلمند او کندهار دوه‌یم او درېیم ولایتونه وي، چې له دې ارزانه طبیعي ګاز څخه به ګټه پورته کوي. افغانستان هر کال له څلور سوه میلیون ډالرو څخه زیات د ګازو د ټرانزیت حق ترلاسه کوي او په مستقیمه توګه به څلور زره کسانو ته او په غیر مستقیمه توګه زرګونه کسانو ته د کار زمینه برابره شي.

افغانستان به د دغې پروژې د عملي کېدو په لومړۍ لسیزه کې پېنځه سوه میلیون مټر مکعب ګاز ترلاسه کړي، چې په دوه‌یمه لسیزه کې به یو میلیارډ مټر مکعب او په درېیمه لسیزه کې به یو نیم میلیارډ مټر مکعب ګازو ته ورسېږي.

د وارداتي ګازو له دې کچې سره افغانستان وکولی شي د خپل ځان لپاره برښنا تولید کړي او د برښنا د تولید په برخه کې به پر ځان‌بسیا شي او په راتلونکي ګام کې دا ګاز د افغانانو له کورونو سره نښلوي او د دې پروژې یوه بله ګټه دا ده، چې د دې پروژې له لارې افغانستان کولی شي د هېواد د اړتیا وړ کیمیاوي سره هم پوره کړي.

دا په داسې حال کې ده، چې نن د اسلامي امارت ویاند ذبیح الله مجاهد په یوه خبري ناسته کې ډاډا څرګند کړ، چې دا پروژه د افغانستان لپاره یوه ستره او تاریخي لاسته راوړنه ده او اسلامي امارت به یې په ټول توان ملاتړ وکړي.

د ریاست الوزراء اقتصادي مرستیال د کابل-غزني لویې لارې د دوه‌یمې برخې د پرانیستې په مراسمو کې ویلي، چې د ټرانسپورتي او مواصلاتي تاسیساتو جوړولو هڅې د اسلامي امارت بنسټیزه موخه ده.

د دې لويې لارې د جوړولو لګښت درې ميليارډ افغانۍ اټکل شوى او لګښت به يې د درې نيمو کلونو په موده کې د موټر چلوونکیو د حق‌العبور له لارې بشپړ شي.

په دې مراسمو کې ملا عبدالغني برادر ويلي، چې د دې سړک له جوړېدو سره به لسګونه نوي کاري فرصتونه رامنځته شي او دغه سړک به د کابل او غزني ترمنځ سوداګريزې اړيکې هم  پياوړې کړي.

ملا برادر زیاته کړې، چې د کابل- کندهار لویه لار مرکز او سوېل سره نښلوي او له ایران، پاکستان او نورو هېوادونو سره به د سوداګرۍ لار هم پیاوړې شي.

د کابل او غزني تر منځ دوه‌یم سړک ۱۱۱ کیلومټره اوږدوالی لري او په دې لاره کې ۹ لوی پلونه او ۵۹۴ پلچکونه هم شته.

د ریاست الوزراء اقتصادي مرستيال له هېوادوالو څخه وغوښتل، چې د دغې ملي پروژې په بشپړولو کې همکاري وکړي، چې کارونه يې پخپل وخت بشپړ شي.

ملا عبدالغني برادر د دې پروژې د قراردادي شرکت له مسوولینو هم وغوښتل، چې د سړک کیفیت ته پوره پاملرنه وکړي.