په افغانستان کې د روغتیا نړیواله ټولنه وايي؛ د بودجې د کمښت له کبله به د اړینو روغتیايي خدماتو ۸۰ سلنه له لاسه ورکړي او ورسره به ۱.۸ میلیون نور افغانان اساسي روغتیايي خدماتو ته له لاسرسي بې برخې شي.

په راپور کې راغلي، چې په میلیونونه خلک د زیان منونکو ډلو په ګډون لکه ښځې، ماشومان، زاړه، کډوال او راستنېدونکي به له دې حیاتي خدماتو څخه بې برخې پاتې شي. د دې مرکزونو له تړلو سره، میندې به خوندي زیږون ته لاسرسی ونلري، ماشومان به  ژوند ژغورونکو واکسینونو ته له لاسرسی بې برخې شي او ټولنه به د وژونکو ناروغیو له خپرېدو څخه خوندي پاتې نشي.

له هغې وروسته، چې ۱۶۷ روغتیايي مرکزونه د بودجې د نشتوالي له کبله وتړل شول او ۱.۶ میلیون خلکو د افغانستان په ۲۵ ولایتونو کې ژوند ژغورونکو روغتیايي خدماتو ته لاسرسی له لاسه ورکړ؛ په افغانستان کې د روغتیا نړیواله ټولنه اوس اندېښنه ښیي، چې د بودجې د نشتوالي له کبله شونې ده، چې د اړینو روغتیايي خدماتو ۸۰ سلنه، چې دا اداره یې ملاتړ کوي وځنډول شي.

د روغتیا نړیوالې ټولنې په راپور کې راغلي: “په افغانستان کې د روغتیا نړیواله ټولنه پدې اړه ژوره اندېښنه لري، چې د بودجې کمښت به د ۸۰ سلنه اړینو روغتیايي خدماتو د بندیدو لامل شي. په میلیونونه خلک، د زیان منونکو خلکو په ګډون لکه ښځې، ماشومان، زاړه، بې ځایه شوي خلک او راستنېدونکي، به حیاتي روغتیايي خدمتونو ته لاسرسي له لاسه ورکړي.

د روغتیا نړیواله ټولنه وايي، چې د افغانستان په شمال، لویدیځ او شمال ختیځ کې له درېیمې برخې څخه زیات روغتیايي مرکزونه، چې تر ټولو ډېر زیانمن شوي، تړل شوي او د بشري ناورین له احتمالي خطر سره مخ شوي دي.

د دې ټولنې اوسنی ملاتړ د میلیونونه افغانانو لپاره د اړینو روغتیايي خدماتو د ساتلو لپاره کافي ندی.

د عامې روغتیا وزارت د روغتیا نړیوالې ټولنې د اندېښنې په اړه څه ندي ویلي؛ خو له دې مخکې یې ویلي وه، چې دوی غواړي د هېواد په لرې پرتو سیمو کې نور روغتیايي مرکزونه جوړ کړي.

د روغتیا نړیوالې ټولنې اعلان وکړ، چې سعودي عربستان په افغانستان او پاکستان کې د ګوزڼ یا پولیو د له منځه وړلو لپاره د ۵۰۰ میلیون ډالرو ژمنه کړې ده.

دې ټولنې د دوشنبې پر ورځ (د کب شپږمه) په خبرپاڼه کې لیکلي، چې دا بودجه د ۲۰۲۴ کال په اپریل کې د سعودي عربستان لخوا ژمنه شوې وه.

د روغتیا نړیوالې ټولنې ویلي، چې تېر کال په دې دوه هېوادونو کې د پولیو ۹۹ پېښې ثبت شوې دي.

دا کچه پیسې دې ویروس ته ځانګړې کیږي که څه هم په ۲۰۲۵ کال کې د پولیو لومړۍ قضیه درې ورځې وړاندې په بادغیس ولایت کې وموندل شوه.

پاکستان هم سږ کال د دې ناروغۍ درې پېښې تائید کړې دي.

افغانستان او پاکستان د هغو هېوادونو له ډلې څخه دي، چې تر اوسه په بشپړه توګه د پولیو په له منځه وړلو کې بریالي شوي ندي.

دا په داسې حال کې ده، چې تېره ورځ د هېواد په ختیځ زون کې د ګوزڼ د له منځه وړلو کمبیاین پیل شوی دی.

ملګرو ملتونو ويلي، چې له افغانستان سره د امریکا د مرستو کمول به په میلیونونه افغانان او میندې د زیږون روغتیایي خدماتو ته له لاسرسي بې برخې کړي.

 دوی وايي، چې که وضعیت په راتلونکو درې کلونو کې همداسې روان وي؛ نو په افغانستان کې به له ۱۰۰۰ څخه زیاتې میندې د زیږون پرمهال مړې شي.

د ملګرو ملتونو یوه چارواکی خبرداری ورکړی، چې له افغانستان سره د امریکا د مرستو له کمیدو سره به په راتلونکو درې کلونو کې د زیږون پرمهال ۱۲۰۰ میرمنې مړې شي.

دغه راز ویل شوي، چې که مرستې پرې شي؛ نو په افغانستان کې به له ۹ میلیون څخه ډېر خلک روغتیا او د خوندیتوب خدماتو ته لاسرسی له لاسه ورکړي او نږدې ۶۰۰ ګرځنده روغتیایی ډلې، کورني روغتیایي او مشورتي مرکزونه به وځنډول شي.

د ملګرو ملتونو د وګړو صندوق د آسیا او اوقیانوسیې سیمه‌ییز رییس پیو سمیت ویلي: “په افغانستان کې د ۲۰۲۵ او ۲۰۲۸ کلونو ترمنځ د امریکا د ملاتړ نشتوالی احتمال لري، چې له ۱۰۰۰ څخه زیاتو میندو د مړینې لامل شي. د غیر معمولي زیږونونو خطر به زیات شي. زه هیله لرم، چې د امریکا ولسمشر د نړیوال پرمختګ د مشر په توګه د ملګرو ملتونو د وګړو صندوق ته مرستې روانې وساتي.

د سمیت د څرګندونو له مخې؛ دلته په هرو دوه ساعتونو کې یوه مور له امیندوارۍ پورې اړوند د مخنیوي وړ پیچلتیاوو له کبله مري.

نوموړی وایيک “کله، چې زمونږ پروژې تمویل نشي؛ ښځې اړ کیږي، چې یوازې او په ناپاکو شرایطو کې زیږون وکړي. ماشومان د مخنیوي وړ لاملونو له کبله مري. دا خلک رښتیا هم په نړۍ کې ترټولو زیان منونکي خلک دي.”

د ملګرو ملتونو د وګړو صندوق سږکال په افغانستان، بنګله دېش او پاکستان کې د اړینو خدماتو د دوام لپاره له ۳۰۸ میلیون ډالرو څخه زیاتو ته اړتیا لري.

د کارپوهانو د څرګندونو له مخې؛ د افغانستان د روغتیا سکتور باید د روغتیایي خدماتو د ښه کولو او پر نورو د تکیه کمولو لپاره پر ځان‌بسیا شي او دا سکټور په روغتیایي بېخبنا (زیربنا ) کې د پانګونې زیاتوالي، د روغتیایي کارمندانو د روزنې او ظرفیت لوړولو، د درملو کورنی تولید، د روغتیا په سکټور کې څېړنې او نوښت ته اړتیا لري.

د هېواد د روغتیا سیسټم یوه برخه اوسمهال له بهرنیو مرستو سره تړلې ده او د عامې روغتیا وزارت تر اوسه ندي ویلي، چې که مرستې په بشپړه توګه ودرول شي؛ نو څه پلانونه لري.