بی بی سی پښتو
افغان نجونې ولې په مستعارو نومونو فېسبوک کاروي؟
د رسنیو مسله د اړیکو ده. سنتي رسنۍ لکه مجلې، تلویزیون، راډیو او نورې رسنۍ دا ځواک لري چې خلکو ته د تازه او اړینو پېښو او مسلو په اړه مالومات ورکړي. ټولنیزې رسنۍ هم همدا کار کوي، خو د دې دواړو تر منځ یو لوی توپیر شت
ټولنیزې رسنۍ د خبرو اترو او مناظرې پر بنسټ ولاړې دي، او خپل کاروونکی د مالوماتو له وړاندې کوونکي رول نه، ورو ورو د ټولنې په شنونکي بدلوي.
په هره ټولنه کې نوې تکنالوژي په لومړیو کې یو شمیر ستونزې راولاړوي، تر هغې چې خلک یې مني او ورته عادي شي.
خو په هغو ټولنو کې چې د سواد کچه پکې ټيټه وي دا ستونزې داسې په اسانۍ هم نه حلېږي.
له دې ستونزو یوه هم په ټولنیزو رسنیو کې د افغان ښځو شتون او رول دی. ګڼ شمېر افغانې نجونې خواله رسنۍ د خپل نظر د شریکولو، مالوماتو ترلاسي لپاره نشي کارولای.
پاکیزه ارزو د کابل پوهنتون له ژبوادبیاتو پوهنځی فارغه ده. نوموړې په خواله رسنیو فعالیت کاوه. لیکنې به یې کولې، نظر یې شریکو او له ملګرو سره په اړیکه کې وه. خو داسې څه وشول چې دا یې له خواله رسنیو لرې کړه؟
پاکیزه وايي:
“دا مې خپل نوم نه دی. ما په همدې مستعار نامه (پاکیزه ارزو) فعالیت کاوه، ما ته کورنۍ اجازه نه راکوله چې په خپل نوم اکاونټ ولرم. ځکه مې په مستعار نوم دا کار پيل کړ. خو ورو ورو مې خپلوان خبر شول، چې زه په دې نوم لیکنې کوم او نظر شریکوم نو له دې سره یې نوره هم تنګولم”.
د پاکیزې ارزو لیکنې په ټولنیزو رسنیو کې خلکو خوښولې، دا یې دې ته هڅوله چې نورې لیکنې هم وکړي او نظر هم ورکړي، خو د دې کورنۍ ولې نه غوښتل چې په ټولنیزو رسنیو فعالیت وکړي؟
پاکیزه وايي:
“خپلوانو مو داسې انګیرله چې زما لیکنې او نظرونه ښځې او نجونې بغاوت ته هڅوي. دوی په دې اند دي، چې د داسې لیکنو او نظریاتو شریکولو لپاره لا وختي دی. چاپيریال لا دې ته نه دی چمتو چې ښځې دې هم پر خواله رسنیو فعالې وي”.
که څه هم پاکیزه وايي چې پر بیلابیلو موضوعاتو یې خپل نظر شریکولو، لکه د ښځو حقوق، لاسته راوړنې، او نور بیلا بیل موضوعات، خو دا هر څه یې خپلوانو ته د منلو نه وو.
پاکیزې ډېره هڅه وکړه چې خپل فعالیت په خواله رسنیو وساتي، خو له دې سره سره یې ونشوی کړای چې خپل اکاونټ فعال وساتي. نوموړې وايي:
“ماته مې شتون مهم و، ما به خپل نظرشریکوgو او په ډېرو برخو کې د مثبت تغییر شاهده هم وم. زما نظر اورېدل کیده او په هماغه برخه کې به سمون هم راتلو. خو د اکاونټ په بندیدو مې ډېر دوستان هم له لاسه ورکړل او له هغو مسلو بې خبره یم چې په نړۍ کې پیښېږي”
بلخوا بیا هغه لوستې نجونه دي چې لومړی په خپل نوم فعالې وې، خو اوس ځینو ستونزو دې ته اړ کړې چې په مستعار نوم دې لیکنې وکړي او نظر دې شریک کړي.
ثنا غلجۍ چې د حقوقو پوهنځي د څلورم کال زده کړیاله ده، وايي:
“نوم مې ځکه بدل کړ، چې ډېرو هغو کسانو چې له نږدې پېژندم خو تنګ نظره او منفي ګرا وو، کله به یې چې زما کوم نظر خوښ نه شو او یا به مې لیکنه د دوی د نظر خلاف وه، نو دوی به راپسې درواغجنې ګنګوسې او رنګارنګ افواهات خپرول. زما شخصیت ته به یې سپکاوی کاوه”.
ثنا غلجۍ په خپل فیسبوک کې لنډې نثري لیکنې خپروي او د نورو ملګرو پر لیکنو نظر ورکوي، خو ثنا ته په فیسبوک پاڼه کې ډېرو خلکو مزاحمتونه پيل کړل او دا یې اړ ایستله چې په مستعار نوم فیسبوک وکار وي.
خو ایا مستعار نوم د افغان نجونو ستونزې راکمولای شي؟
نثا غلجۍ وايي: “له هغه ورځې چې خپل اصلي نوم مې بدل کړی، ستونزې مې راکمې شوې دي، ذهني ارمتیا یې راکړې او احساس کوم چې د بدو خلکو له احاطې وتلې یم.”
خو مستعار نوم بیا له له حیا صالحزۍ نه د هغې هویت اخیستی. حیا صالحزۍ پښتنه شاعره ده، چې لسګونه شعرونه یې لیکلي او تر اوسه یې څلور ځلې خپل مستعار نوم هم بدل کړی دی.
حیا وايي: “ډېر وخت مې د زمزمې په نوم شاعري وکړه او پر فیسبوک به مې له مینوالو سره شریکوله. تر اوسه زما ټول شعرونه په مستعارونو نومونو خپاره شوي دي او دا مسله مې ډېره ځوروي. دا مې لوی ارمان دی چې په خپل هویت او نوم مې هنر له خلکو سره شریک کړم. اوس چې یې په مستعار نوم شریکوم هم پریمانه ستونزې لرم. په ویره او ډار خپل هنر شریکوم، خو هر ځل مې کورنۍ زما په فیسبوک خبرېږي او زما اوکانټ راته وتړي. خو زه لا تر اوسه له خپلو هڅو نه یم په شا شوې. هڅه کوم چې کورنۍ مې قانع کړم او په خپل اصلي نوم مې اکاونټ ولرم، خو د اوس لپاره مې هیله دا ده چې په همدې مستعار نوم هم اجازه راکړي بسنه کوي”.
“پام چې زه خپل شخصیت ته پوره درناوی لرم”
دا پورته جمله هوا ملالۍ د خپل فیسبوک پر پروفایل لیکلې. دا د هوا ملالۍ مستعار نوم دی. پر فیسبوک یې د ښځو اړوند بیلابیل مطالب خپروي او د ښځو له فعالیتونو ملاتړ کوي.
هوا وايي: “د مستعار نوم راته دا ګټه رسولې چې د خپل زړه احساسات ولیکم اوله ملګرو سره یې شریک کړم هر کله چې له ژوند د تېښتې هڅه کوم نو فیسبوک ته راځم، خپل احساسات لیکم او د ملګرو له لیکنو او مالوماتو خوند اخلم ځان راته فعال او ګټور شخص ښکاري”.
د هوا لویه هیله ده دا ده چې یوه ورځ په خپل نوم د نظر ورکولو حق تر لاسه کړي.
خو رابعه وردګ دې هیلې ته څنګه ورسیده؟ هغې څه ډول له هوسۍ غرڅنۍ (مستعار نوم) تر ځان پورې سفر وکړ: رابعه وايي:
“زما کورنۍ د فیسبوک له نوم سره حساسه وه، هیڅ یې نه غوښتل چې پر خواله رسنیو دې فعالیت ولرم، خو ما ورته د خواله رسنیو ښې ګټې وویلې او دا چې زه د پوهنتون په دوره کې د درسي موادو له کمښت سره مخ وم او د ټولګي په ګروپ کې هم نه وم. له هرې خبرې به ناخبره وم، دا ستونزې مې له کورنۍ سره شریکې کړې، خو دوی ته دا مهمې نه ښکارېدې، بیا مې په مستعار نوم د فعالیت غوښتنه ترې وکړه، اجازه یې راکړه. وروسته مې د مستعار نوم ستونزې ورسره شریکې کړې. چې هغه زما هویت نه دی او دا کار ماته ګڼې ستونزې جوړوي. هر څوک راباندې د جعلي اکاونت ګمان کوي. څوک مې نظر ته درناوی هم نه کوي. نو یې اجازه راکړه چې په خپل نوم فعالیت ولرم”
د بې پولې خبریالانو ټولنه وايي افغانستان کې د طالبانو بيا واکمنېدو له مهاله راهيسې تر اوسه د خبریالانو د نیول کېدو ۵۰ پېښې ثبت شوې دي.
دغه اداره وايي خبريالانو سره تاوتريخوالى شوى، ګواښل شوي او ورته ويل شوي چې کوم خبر باید خپور کړي او کوم باید خپور نه کړي.
دغې ادارې په خپل رپوټ کې دا د خبر یالانو په چارو کې د طالبانو استخباراتي ادارې بربنډه لاس وهنه او د رسنیزو قوانینو خلاف کړنه بللې ده.
بې پولې خبریالان وايي، تېرو دوو میاشتو کې د خبریالانو نیولو او ځورونې پېښې لا ډېرې وې.
پخپلسري ډول د اریانا نیوز خبریال اسلم حجاب او د سیاسي خپرونو چلوونکی وارث حسرت د سلواغې پر ۱۱ مه نیول شوي وو او د ۴۸ ساعتونو لپاره بندیان وو.
دا د خبریالانو نیولو وروستۍ پېښه وه.
په افغانستان کې د ملګرو ملتونو استازولۍ یوناما په دې هکله ویلي و، طالبان باید د افغانانو حقونو ته درناوی وکړي او د اریانا نیوز شخصي ټلویزیون د دوو ‘نیول شویو ‘ خبریالانو په هکله ولس ته ووايي چې ولې یې نیولي دي.
بل لور د بې پولې خبریالانو رپوټ کې ویل شوي، د طالبانو استخباراتو ۵۳ ریاست دې پېښو کې مخامخ ښکېل دی، دوی خبریالانو ته د خبرونو او ان خپرونو لپاره د مېلمنو په انتخاب کې لاسوهنه کوي.
د بې پولې خبریالانو ټولنه کې د ایران او افغانستان څانګې مشر رضا معیني وايي، د خبریالانو ګواښل او ځورول د منلو وړ نه دي او هغوی باید د نیول کېدو له ډاره پرته خپلو چارو ته دوام ورکړي.
د خبریالانونړیوال فدراسیون هم تېره ورځ د طالبانو له لوري د خبریالانو نیول او ځورونه غندلې او په وینا یې دغه ډله باید پخپله وینا کې د بیان ازادۍ درناوی وکړي.
طالبانو په دې هکله تر اوسه غبرګون نه دی څرګند کړی، خو مخکې یې ویلي، خبریالان کولای شي خپلو چارو ته دوام ورکړي، خو اسلامي اصولو ته باید پاملرنه وشي.
د ښځینه فعالانو نیول کېدو پېښې
دا په داسې حال کې ده چې د بښنې نړيوالې ادارې امنيستي انټرنېشنل هم پر طالبانو غږ کړى چې په سملاسي ډول دې د هغو ښځو او نجونو پر وړاندې له تاوتريخوالي لاس واخلي چې د خپلو حقونو لپاره په سوله ييز ډول احتجاج کوي.
په دا وروستیو کې شپږ ښځې په کابل کې وسله والو کسانو له ځان سره بیولې دي.
د یوې نیول شوې نجلۍ تمنا پریاني خور شګوفه وايي، ”له طالبانو غواړم، چې لطفاً زما خویندې پرېږدئ، تاسې ولې د نړیوالو غوښتنو ته ځواب نه وایاست؟ ”
د بښنې نړیوال سازمان هم په ورته مهال له طالبانو غوښتي چې بشري حقونو ته درناوی وکړي.
د دې سازمان یوه څېړونکي زمان سلطانی بي بي سي ته وویل:
”طالبان باید سملاسي غیر قانوني نیونې ودروي او هغه کسان چې په غیر قانوني ډول نیول شوي دي، باید له قید او شرط پرته خوشي شي. موږ دا وروستیو کې د جبري بې درکه کېدو او نیول کېدو شاهدان وو. ”
طالبان د ښځو نیولو پېښو کې لاس لرل ردوي، خو وايي، پلټنې کوي.
د طالبانو ویاند یوه مرسیتال انعام الله سمنګاني بي بي سي ته وویل:
”موږ په پرلپسې ډول له امنیتي ارګانونو سره اړیکه کې یو. تر اوسه پورې دې لړ کې له موږ سره کوم معلومات نه دي شریک شوي. ښايي امنیتي ارګانونه به هم تر اوسه کوم معلومات نه لري. موږ ته یوازې همدومره ویل شوي دي، چې زموږ هڅې روانې دي. ”
د بشري حقونو سرغړونو دا پېښې داسې مهال کېږي چې د طالبانو بهرنیو چارو وزیر امیر خان متقي د فرانسې له خبري اژانس سره یوه تازه مرکه کې ویلي، له نړیوالې ټولنې سره یې اړیکي په ښه کېدو دي او نژدې ده، چې حکومت یې په رسمیت وپېژندل شي.
بل لور نړیواله ټولنه وایي، تر هغو چې طالبان بشري حقونو او په ځانګړې توګه د ښځو حقونو ته درناوي و نه کړي، حکومت به یې په رسمیت و نه پېژندل شي.
بی بی سی پښتو
اروپايي پارلمان مرستياله: بشري حقونو ته له پام پرته د طالبانو رسميت پېژندنه به شونې نه وي
د بېلجيم پلازمېنه بروکسل کې د افغان ښځو په تړاو د اروپايي پارلمان له خوا جوړې شوې ځانګړې ناستې پر دويمه ورځ يو شمېر افغان ښځینه فعالانو وویل، چې له افغانستان سره مرستې د طالبانو د حکومت رسیمت پېژندلو له مسلې جلا دي.
يو شمېر مشهورې افغان مېرمنې چې پر افغانستان د طالبانو له واکمنېدو وروسته له هېواده وتلې وې د اروپا پارلمان کې د دغه هېواد د ښځو وضعيت بيا کتنې او له طالبانو څخه د نړيوالې ټولنې د غوښتنو د څرګندولو په موخه راټولې شوې وې.
په همدې حال د اروپا پارلمان يوې مرستيالې هيډي هوټالا بي بي سي ته وويل، “تر هغه چې طالبان وګړي ځوروي، ښځې چې د ټولنې نيمی برخه ده څنډې ته کړې او د نجونو د زدکړو مخنيوی کوی، د دې امکان لږ دی چې اروپايي ټولنه دې د طالبانو حکومت د رسميت پېژندلو پر لور ګام واخلي”.
نوموړې زياته کړه چې د غونډې ګډونوالو هم د طالبانو په رسميت نه پېژندلو ټينګار وکړ.
د افغانستان د بشري حقونو پخوانۍ مشره شهرزاد اکبر وايي، “د بشري مرستو برابرول او د طالبانو په رسميت پېژندل يو له بل سره بايد تړاو ونلري”.
نوموړې چې په دې غونډه کې برخه اخيستې وه له بي بی سي سره په خبرو کې وويل، “افغانستان لپاره د بشري مرستو برابرول او د هېواد بانکي سيستم پيلول د طالبانو په رسميت پېژندلو ته اړتيا نه لري”.
نوموړې زياته کړه چې “نړيوالې ټولنې ته د دوی پيغام دا و چې تر هغې چې جنسيتي توپير، د خبريالانو ځورونه، توپيري چلن دوام ولري طالبان په رسميت مه پېژنئ، دا ډله د افغانستان د خلکو استازيتوب نشي کولی”.
د افغانستان د پخواني حکومت د سولې وزارت وياندې ناجيه انوري هم بي بي سي ته وويل، “نړۍ له تېرو شلو کلونو راهيسې له افغانستان سره په دې شرط مرسته کوله چې د ښځو حقونو ته درناوی ولري”.
اغلې انوري وويل، “نړۍ بايد د افغانستان په اړه لا ډېر فکر وکړي او له تېرو درسونو زدکړه وکړي او وګوري چې په کوم ځای کې تېروتنه شوې”.
افغان سندرغاړې اريانا سعيد هم وويل، “دا زما لپاره ارزښت لري د هغو ښځو غږ شم چې اوس اوزا نشي اوچتولی”.
نوموړې وويل چې “افغان ښځې اوس د طالبانو پر وړاندې د بنديانو په څېر دي چې د زدکړې او کار اجازه نه لري”.
اغلې سعيد زياته کړه، “د حل لاره دا ده چې نړيواله ټولنه د طالبانو له لارې له خلکو سره د مرستې لپاره لار ومومي”.
د دې غونډو تر څنګ په ورته مهال د افغان ښځو لپاره روزنیز ورکشاپونه هم په پام کې نیول شوي وو، چې د افغانستان ملي شورا پخوانۍ ښځینه غړې به هم پکې ګډون درلود.
بی بی سی پښتو
افغانستان: یو شمېر دولتي پوهنتونونه پرانیستل شوي او ښځینه زدکوونکو ته د ورتګ اجازه ورکړل شوې
په افغانستان کې د طالبانو له واکمنېدو وروسته یو شمېر دولتي پوهنتونه لومړی ځل پرانیستل شوي او نجونو ته اجازه ورکړل شوې، چې ټولګیو ته ستنې شي.
د رویټرز خبري اژانس په رپوټ کې ویل شوي، د دې تر څنګ طالبان وايي، نجونې او هلکان به ځانګړي ټولګي ولري او د نصاب کتابونه به له اسلامي اصولو سره سم وي.
ملګرو ملتونو د نجونو لپاره د پوهنتونونو دروازو پرانیستل کېدو هرکلی کړی دی.
د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو عمومي منشي ځانګړې استازې دیبورالاینز په یوه ټویټر پیغام کې ویلي: ”راځي په ټول افغانستان کې پوهنتونو ته د ښځینه او نارینه زدکوونکو ستنېدو ملاتړ وکړو، په (دې) ملاتړ کې د سکالرشپونو پرواګرام او له ښځینه او نارینه استادانو سره روان ملاتړ هم شامل دی. ”
https://twitter.com/DeborahLyonsUN/status/1488793136553943045
په پام کې ده، نور پوهنتونونه به هم د روانې میاشتې وروستیو کې پرانیستل شي، خو د نجونو لپاره د متوسطه ښوونځیو دروازې لا هم تړلې دي.
د یادونې ده، چې د افغانستان په خصوصي پوهنتونونو کې له تېرو نژدې شپږ میاشتو راهیسې د طالبانو حکومت له لار ښوونې سره سم نجونو او هلکانو د ټولګیو په ځانګړیو برخو کې زدکړې ترلاسه کولې.
د طالبانو د لوړو زدکړو وزارت چارسمبالي وزیر عبدالباقي حقاني تېره اونۍ په يوه ويډيويي پیغام کې اعلان وکړ چې په ګرمو سيمو کې به دولتي پوهنتونونه د سلواغې پر ۱۳ نېټه پرانيستل شي.
د ښاغلي حقاني په وينا په سړو سيمو کې به بیا پوهنتونونه د کب پر اوومه نېټه پرانيستل کېږي.
افغانستان کې له تېرو څو میاشتو راهیسې کابو ټول دولتي پوهنتونونه تړل شوي وو او داسې اندېښنې راټوکېدلې وې چې ښایي د محصلینو درسي کال ضایع شي.
طالبان وايي، تعلیمي ادارو ته د نجونو له تلو سره مخالفت نه کوي، خو دوی باید بشپړ اسلامي حجاب وکړي، د نجونو او هلکانو ټولګي ځانګړي وي او درسي کتابونه باید د اسلامي اصولو له معیار سره سم وي.
دا پوهنتونونه د لویدیځوالو او طالبانو تر منځ ناروې کې له مخامخ خبرو یوه اونۍ وروسته پرانیستل کېږي.
په ناروې غونډه کې له طالبانو غوښتل شوي وو چې د ښځو حقونو ته درناوی وکړي.
تحول: په افغانستان کې پر ټولګدونه حکومت د چین ټینګار
څار: په افغانستان کې د فقر په اړه د م.م ټولنې راپور
د افغانستان فوټسال ملي لوبډلې له ایران ماتې وخوړه
تېر ۲۰۲۳ کال د افغانستان د خلکو لپاره د سترو ننګونو کال و -راپور
ملګرو ملتونو تېر کال په افغانستان کې د اوبو ۴۷۰ کیلومټره کانالونه جوړ کړل
آریانا ټلویزیون د کابل کرکټ غوره لیګ د دوهیم پړاو د خپراوي حق ترلاسه کړ
آریانا ټلویزیون د هند کرکټ غوره لیګ د خپراوي حق خپل کړ
د پاکستان د ګوادر بندر په اړوند سیمه کې وسلوال برید مرګ او ژوبله اړولې
په پاکستان کې ځانمرګي د ۵ چینايي انجینرانو په ګډون ۶ کسان ووژل
د امریکا هوایي ځواک له غږه د چټکې وسلې ازموینه وکړه
تحول: په افغانستان کې پر ټولګدونه حکومت د چین ټینګار
څار: په افغانستان کې د فقر په اړه د م.م ټولنې راپور
تحول: د افغانستان پولې ته نږدې د تاجکستان او روسیې روزنیزې پوځي هڅې
څار: له اداري فساد سره مبارزه او د غوره عامه خدماتو وړاندې کول
تحول: اسلامي امارت ته پر میراث پاتې فلج افغانستان
-
لوبی3 days agoد افغانستان اتلانو ليګ د درېيم پړاو سیالیو پچهاچونه پای ته ورسېده
-
ساینس او ټیکنالوژي3 days agoاپل شرکت د نړۍ د تر ټولو د لوی ګرځند پلورونکي دریځ له لاسه ورکړ
-
سیمه ییز خبرونه5 days agoپر ایران به د اسرائیلو برید له سخت ځواب سره مخ شي
-
تازه خبرونه3 days agoد کابل په هوايي ډګر کې د ۲۰۲۱ ز. کال ځانمرګی بریدګر عبدالرحمن لوګری و- امریکا
-
سیمه ییز خبرونه5 days agoایران پر اسرائیلو د بې پیلوټه الوتکو او توغندیو غچ اخیستونکی برید ترسره کړ
-
نړۍ2 days agoامريکا او متحدین یې پر ايران د نورو بنديزونو لګولو هڅې کوي
-
تازه خبرونه3 days agoازبکستان، سعودي عربستان او قطر پر افغانستان او افغان – ټرانس پټلۍ خبرې وکړې
-
نړۍ4 days agoامریکا به پر ایران د اسرائیلو په ځوابي برید کې برخه وانخلي