د پوهنې وزارت وایي، چې د جګړو او ناامنیو له کبله په ټول هېواد کې څلور سوه یو دېرش ښوونځي تړل شوي دي.

د پوهنې په مخکې د پرتو ستونزو یادونه له غزني کیدای شي؛ ځکه، چې د دغه ولایت په زنخان، ګیرو، اندړ، ګیلان، ناوې، آبند، خوږیانيو، رشیدانو، واغظ او اجرستان ولسوالیو کې له اتلس کلونو راپریخوا د جګړې له کبله ښوونځي تړل شوې پاتې دي او ظاهراً نوی نسل په کې  له زدکړو بې برخې پاتې دي.

د افغانستان په شمال ختیځه برخه بدخشان کې هیڅ ښوونځې تړلی ندی. په داسې حال کې، چې د دغه ولایت څلویښت سلنه خاوره د طالبانو په ولکه کې ده.

همدارنګه په تخار، کندوز او بغلان ولایتونو کې هیڅ ښوونځی تړلې ندی. په سویل ختیځه پکتیا  ولایت کې یوازي د زرمت ولسوالۍ د ۱۷ ښوونځیو دروازې تړلې دي. دغه ښوونځي د وسلوالو طالبانو په تر ولکې لاندې سیمو کې دي.

د افغانستان په شمال سرپل ولایت کې ۱۲ ښوونځي او درې مدرسي تړلې دي او هغو سیمو کې یې، چې د ښوونځیو دروازې خلاصې دي نجونې له شپږم صنف پورته د زدکړې حق نلري.

 د پوهنې وزارت ویاندې نوریه نهضت ويلي، چې وړم کال د تړلیو ښوونځیو شمېر له اووه سوه اوښتو؛ خو دوی تېر کال له دغې ډلې درې سوه پرانیستل.

له ولایتونو څخه د آریانا نیوز خبریالان وايي، چې زیاتره ښوونځي په هغو سیمو کې تړلي دي، چې جګړې په کې روانې دي.

په ځينو سیمو کې بیا ښوونځي د ښکېلو خواوو لخوا د سنګر په توګه کارول کیږي. دا هغه څه دي، چې د کورنیو چارو وزارت یې هم پخلی کوي.

د افغانستان په ختیځ ننګرهار ولایت کې پېنځه ښوونځي، په کونړ کې یوولس په نورستان کې ۱۳ او په لغمان کې ۳ ښوونځي تړلي دي.

په هغو سیمو کې، چې جګړه ده ډیري ماشومان د جګړې قربانیان دي؛ ځکه دوی د جګړې له کبله له زدکړې بې برخې شوي او دغه لړۍ له اتلس کلونو راپدیخوا روانه ده.

د پوهنې وزارت پخوانی مرستیال محمد صدیق پتمن وایي، چې په یوولس ولایتونو کې امنیتي ګواښونه شته او پوهنه یې ګواښلې ده. سربېره پر دې نه یوازې دا، چې د جګړو له کبله ښوونځي تړلي دي، بلکې د پوهنې د پراختیا مخه یې هم نیولې ده.

ویل کیږي، چې په ځینو ولایتونو کې د ښوونځیو له ودانیو څخه طالبان، داعش او دولتي ځواکونه د سنګر په توګه کاراخلي.

د کورنیو چارو وزارت ویاند نصرت رحیمي  وایي، چې په ډېرو کمو مواردو کې پولیس او دفاعي ځواکونه په ښوونځیو کې ځای پرځای شوي؛ خو ډېر ژر له ښوونځیو وتلي دي.  

خلک له حکومت څخه غواړې، چې د تړلو ښوونځیو دروازې پرانیزي او د جګړې ښکېلې خواوې هم هڅه وکړي، چې روزنیز مرکزونه اوښوونځې ونه تړي او یا هم د پوځي مرکز په توګه ترې ګټه پورته نکړې.