بی بی سی فارسی
نگاهی به خطوط گذشته و امروز فارسی
در آستانه سده نوِ خورشیدی در مجموعه نوشتارهایی به موضوع خط فارسی و دگرگونیهای آن در دوران معاصر- در اینجا به معنای بعد از ورود چاپ- و همچنین به چالشهای پیش روی خط فارسی در روزگار دیجیتال، فضای مجازی و شبکه اجتماعی، پرداخته میشود. صاحبنظران، کارشناسان و پژوهشگران در این نوشتارها با رویکردهای متفاوت و از زاویههای مختلف به موضوع خط در حوزه فرهنگی زبان فارسی پرداختهاند که بمرور در وبسایت بیبیسی فارسی منتشر میشوند.
در این مجموعه، رسمالخط، نقطهگذاری و نگارش نویسندگان حفظ شدهاند.
زبان فارسی در طول تاریخ از نظامهای نوشتاری گوناگونی استفاده کرده است. آثار نوشتاری فراوانی از زبان فارسی به این خطوط موجود است. سالها زمان برده تا برخی از گونههای نوشتاری گذشتههای دور بِوسیلهٔ پژوهشگران و خطشناسان رمزگشایی شود. در این قسمت نگاهی مختصر به خطوط گذشته و امروز فارسی میاندازیم.
خط میخی
با اینکه روابط اداری در پادشاهی هخامنشی با زبان و خط آرامی انجام میگرفت، امّا فارسی باستان به خط میخی نوشته میشده است. ایرانیان خط میخی پارسی را از خط میخی اَکِدی برگرفتند و حروف خطوط مزبور را بسیار ساده کردند. خط میخی فارسی باستان سی و شش حرف دارد و از چپ به راست نوشته میشود.
خط پهلوی
زبان فارسی میانه (یا پهلوی) که دنبالهٔ فارسی باستان و صورت تحوّل یافتهٔ آن زبان است، خود شامل دو زبان پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی است. زبان فارسی میانه را با خط پهلوی مینوشتند که برگرفته از الفبای آرامی است. خط پهلوی از راست به چپ نوشته میشود و چهارده حرف دارد. خواندن خط پهلوی بسیار دشوار است. در این خط حرفها با هم ترکیب میشوند و غالباً آوایی جدید از ترکیب صورت گرفته حاصل میشود. از دیگر دُشواریهای خط پهلوی پدیدهای به نام "هُزوارِش" است. هزوارش واژگانی بودند که به زبان آرامی مینوشتند و به زبان فارسی میخواندند. مثلاً مینوشتند "شِم" و میخواندند "نام" یا مینوشتند "لیلا" و میخواندند "شب".
خط دیندبیری (اوستایی)
زبان اَوِستایی یکی از زبانهایی است که با زبان فارسی خویشاوندی بسیار نزدیکی دارد به طوریکه برخی زبانشناسانِ تاریخی، این زبان را یکی از شاخههای پارسی میشمارند. برای نوشتن اوستایی که از زبانهای رایج ایران باستان بوده از خط دیندبیری استفاده میشده است. برخی پژوهشگران بر این باورند که خط دیندبیری به صورت ویژه برای نوشتن اوستا، کتاب مقدس زردشتیان، در اواخر دورهٔ ساسانیان ابداع شده است. خط اوستایی چهل و هشت حرف دارد و از راست به چپ نوشته میشود. در این الفبا برای هر صامت و مُصوّت نشانهای خاص وجود دارد. علاوه بر متن اوستا، متون فراوانی به زبان پهلوی و به خط اوستایی موجود است. از این متون با نام "پازَند" یاد میشود. "زند" و "پازند" به متونی گفته میشود که پس از ابداع الفبای دیندبیری یا همان الفبای اوستایی، به زبان فارسی پهلوی و به خط اوستایی نوشته شده تا خواندن آن برای اهل زبان آسان باشد.
خط عربی
پس از اسلام خط عربی با اصلاحات و اضافاتی در نوشتنِ زبان فارسی به کار گرفته شد. بعد از سرنگونی ساسانیان زبان فارسی از رسمیت افتاد و مسلمانان زبان عربی را به عنوان زبان رسمی حکومت اسلامی قرار دادند. اولین دوران اوج زبان فارسی بعد از ورود اسلام به ایران به دوران پادشاهی سامانیان بازمیگردد که با ترجمهٔ قرآن به فارسی، تدوین شاهنامه، و تشویق نویسندگان، شاعران، و دانشمندان به نگارش فارسی، نقش مهمی در بازسازی موقعیت زبان فارسی ایفا کردند.
به کارگیری خط عربی باعث شد تا از رهگذر ترجمه، شعر، و تحقیقات دو زبانه، تعامل بین فارسی و عربی گسترش یابد و در این راه هر دو زبان بسیار سودها بردند. برای نمونه با اختراع عَروض شاعران فراوانی توانستند اشعار دو یا سه زبانه به زبانهای فارسی، عربی، و ترکی که از خط یکسانی سود میبردند بسرایند. اگر علاقهمند به دانستن بیشتر دربارهٔ عَروض هستید، کتاب "علم عروض و قافیه" تألیف دکتر محمد شهری را میتوانید مطالعه کنید.
از آنجاییکه خط عربی مشکلات خط پهلوی را نداشت، فارسی زبانان آن دوره در ساده کردن آن کوشیدند و نشانههای ویژهای برای واجهای مخصوص فارسی وضع کردند. دو شیوهٔ نوشتاری "نَسخ" و "کوفی" منشأ خط عربی هستند که هر دو اصلی آرامی دارند. خط فعلی فارسی در ایران و افغانستان برگرفته از شیوهٔ نسخ است. شیوههای نگارشی دیگری همچون تعلیق، رقاع، ثُلث، ریحانی، شکسته، و نَستَعلیق بعدها پدیدار شد. نسخ در نوشتههای چاپی و نستعلیق و شکسته در دستنوشتهها استفاده میشد.
با ورود صنعت چاپ و سپس کامپیوتر، فونتهای گوناگونی از خط فارسی پدید آمد. زر، میترا، نازنین، تیتر، یکان، و لوتوس از پرکاربردترین فونتهای زبان فارسی هستند.
خط سریلیک
در تاجیکستان، ازبکستان، و دیگر کشورهای آسیای مرکزی و به واسطهٔ تغییرات سیاسی، زبان فارسی با خط سِریلیک به نگارش درمیآید. الفبای سریلیک را بلغارها در قرن نهم میلادی با الهام از الفبای یونانی اختراع کردند. خط سریلیک در زبانهای زیادی در شرق اروپا و آسیای مرکزی استفاده میشود. تاجیکها خط سریلیک را اندکی تغییر دادند و از آن برای نوشتن زبان فارسی استفاده کردند که از آن با خط تاجیکی نیز یاد میکنند.
خط لاتین
اینترنت و فناوریهای ارتباطی مثل ایمیل، پیامک، و شبکههای اجتماعی فرصتی برای استفاده از خط لاتین برای نگارش فارسی فراهم آورد. استفاده از خط لاتین برای نگارش در میان فرزندان فارسی زبانان مهاجر در کشورهای دیگر نیز رایج است.
هر نظام نوشتاری امکانات و چالشهای مخصوص به خود را دارد. هیچ خطی قادر نیست تمام جنبههای زبانی را نمایش دهد. مثلاً الفبای عربی آموزش نوشتار زبان فارسی را در برخی موارد مشکل کرده است. به عنوان نمونه علامتهایی که در زبان عربی برای ارجاع به سه واج "س"، "ث"، "ص" استفاده میشود در زبان فارسی فقط به یک واج ارجاع میکند. اما همین نکته امکانی فراهم آورده تا وقتی واژهای از زبان دیگر، مثل اسامی خاص که آن واجها در آنها به کار رفته، قرار است به زبان فارسی نوشته شود، دیگر احتیاجی به اختراع علامت جدیدی نیست.
اینکه بیشترین آثار مکتوب یک زبان با چه الفبایی نگاشته شده تأثیر مستقیمی در کسب و انتقال میراث ادبی و فرهنگی آن زبان دارد. برای همین تغییر کلی الفبای یک زبان ممکن است به قطع ارتباط سخنگویان نسل جدید آن زبان با آثار گذشته بینجامد. مشابه این اتفاق در ترکیة معاصر رخ داد. در سال ۱۹۲۸ دولت ترکیه خط لاتین را به عنوان خط جدید برای نگارش زبان ترکی مصوّب کرد. اما چون تعدادی از آثار مکتوب کلاسیک ترکی با الفبای جدید نگاشته نشدند، این آثار یا به حاشیه رفتند یا فراموش شدند.
یک پرسش مهم که در این بین پیش میآید این است: چگونه نوشتههای یک زبان میتواند در طول تاریخ حفظ شود حتی اگر خطِ آن زبان بارها تغییر کند یا آن زبان از بین برود؟ آیا راهی هست تا اطمینان حاصل کرد که نوشتههای یک زبان در طول قرون و اعصار حفظ شود و مردمانی با زبانهای متفاوت از دوران مختلف و سرزمینهای گوناگون قادر به خواندن آن نوشتهها با تلفظ دقیق باشند؟ "الفبای آوانگاری بینالمللی" چنین هدف بلندپروازانهای را دنبال میکند. آثاری از زبان فارسی همچون بسیاری از زبانها به این خط هم برگردان و نوشته شده است.
الفبای آوانگاری بینالمللی
الفبای آوانگاری بینالمللی یک سامانة نوشتاری و آوانگاری است که بهوسیلهٔ "انجمن آواشناسی بینالمللی" به عنوان یک خط استاندارد برای نشان دادن صداهای ایجادشده در زبانهای گوناگون طراحی شده است. طی بیش از یکصد و سی سال و بر اساس پژوهشهای متخصّصان آواشناسی، واجشناسی، فیزیک صدا، موسیقی، زبانشناسی رایانهای، و فرهنگنویسی، الفبای آوانگاری بینالمللی تمامی صداهایی را که انسان قادر است با اندامهای گفتارش تولید کند گِردآوری کرده است. این پروژه بزرگ و بینالمللی در سال ۱۸۸۶ با تلاش تعدادی معلم زبان در بریتانیا و فرانسه کلید خورد و آخرین بار در سال ۲۰۰۵ بهروزرسانی شد.
الفبای آوانگاری بینالمللی شامل ۱۰۷ حرف و دهها نماد جهت نشانهگذاری و نمایش لحن، تأکید، آهنگ، و نحوهٔ ادای آنهاست. خوشبختانه دادههای ارزشمند این پروژه در اختیار همگان قرار دارد و با مراجعه به وبسایت رسمی انجمن آواشناسی بینالمللی میتوانید اطلاعات جالبی از جمله نمادهای به کار برده شده برای هر آوا و نحوهٔ ادای شفاهی آنها را دریافت کنید.
اگر دوست دارید دربارهٔ تاریخ خط و زبان فارسی بیشتر بدانید، کتاب "تاریخ زبان فارسی" اثر دکتر پرویز ناتِل خانلری و اگر علاقهمند به دانستن بیشتر دربارهٔ زبانهای فارسی باستان و میانه هستید، سلسله مقالات و کتابهای دکتر بهمن سرکاراتی را میتوانید مطالعه کنید. همچنین با خواندن مقالهٔ "درآمدی بر زبان و ادب فارسی" در کتاب "سرو پارسی" اثر مشترک دکتر مجید تقوی بهبهانی، دکتر جواد رسولی، و دکتر محمد شهری اطلاعات مفید و جالبی به دست میآید.
در قسمت آینده به مرور عوامل و دلایل تغییرات نگارشی خواهیم پرداخت.
قسمتهای قبلی مجموعه زبان و خط فارسی:
- فارسی، زبانی کهن، چندخطی و بینالمللی
- رویکردها به زبان و خط
- 'کاغذ اخبار'؛ سرگذشت اولین روزنامهی ایران
- افسانههای تغییر خط
- آیا خط سیریلیک سرنوشت تاجیکان را رقم میزند؟
- یگانهگی روش املای زبان فارسی دری در افغانستان یک نیاز جدّیست
- 'تقابل با فرهنگستان'؛ مانعی جدی در راه نظاممند کردن خط فارسی
- شورای اصلاحِ خط ِفارسی چرا و چگونه تشکیل و تعطیل شد و چه کرد؟
- شورایِ بازنگری در شیوهیِ نگارشِ خطِ فارسی؛ گامی 'مهم اما ناتمام'
- نقش و جایگاه زبان پارسی در قزاقستان؛ گذشته، امروز و آینده
- معضل خط و زبان؛ سرگذشت پارسی در شوروی پیشین
- سیاستزدگی، تیغی بر گلوی زبان فارسی در افغانستان
- یونیکد؛ فرهنگستان جهانی زبانها؟
- نگاهی به سرگذشتِ زبان و خط فارسی در روزگار ما
بی بی سی فارسی
هنر و فرهنگ هفته؛ صعود نسل تازه سینما، حل فرانکلین در جمکران، ناهار دادند به شما؟
در سالگرد انقلاب در این هفته، جشنواره فیلم از چهرههای دوران انقلاب و قبل از آن خالی شد، و از آثار جوانانی پر، که متولد دوران انقلاب بودند یا بعد از آن، حتی داوران. چنین شد که تنها ناظر و شاهد از دوران دور، مسعود کیمیایی، حاضر نشد به مراسم برود اما فیلم ساخته او که یک نوستالژی فرهنگی از سالهای مصدقی است، راه خود گشود.
و هفته جز اینها نیز تکانها داشت. اول این که جای بنیانگذار فرانکلین به کتابدار جمکران سپرده شد و در شادمانی هفته سالگرد انقلاب، مجلات گرچه چهره آراستند اما خبرهای آخر هم برایشان ناگوار بود و زیر لب گفتند پیام رسیده که در فکر کار دیگر باشید. در این اثنا کتابفروشی آگاه یزد هم در سالگرد تولدش تعطیل شد. چراغ دیگر را پیرقوم نمایش گیراند در مجلسی در خانه هنر. ناله را دیگران کردند از بیم صدمه به معتبرترین تئاتر شهر، خواستار آزادی فرهنگ شدند حالا که سواحل خزر آزاد میشوند.
انقلاب و سرنوشت سینما
همزمان با هفتهای که به یادآوری انقلاب اختصاص دارد که ۴۴ سال قبل رخ داد. همه نشریات و برنامههای رادیو و تلویزیونها، حتی بخشهایی از دنیای مجازی فارسی زبان، به شرح و تحلیل روزهای انقلاب مشغولند. گرچه بخشی از مردم از هم میپرسند که آن انقلاب چگونه و چرا اتفاق افتاد، بخشی دیگر از وقوعش شادمانند و بدان مدیون.
در این میان برگزاری جشنواره سالانه فیلم، همه نشریات هنری را به خود مشغول کرده است. این جشنواره در اصل پنجاه سال قبل به صورت حادثهای بینالمللی در ایران پاگرفت اما انقلاب در اول کار نه که سینماها را آتش زد بلکه جشنواره را هم تعطیل کرد تا چهار سال بعد که جمعی از اهل هنر از جمع انقلابیون، جشنواره را زنده کردند (گیرم عنوان فجر گرفت تا همسو با زمانه شود) اما صنعت سینما را زنده داشتند و به سرعت استعدادهای تازه با همه دخالتهای انقلابیون، وارد صحنه شدند و چیزی نگذشت که سینمای ایران جلوه تازه خود را جهانی کرد و ماندگار شد. هشت سال خاتمی سینمای ایران جهان آرا شد، هشت سال بعد به فاجعه کشید، هشت سال روحانی جانی دیگر گرفت و اینک باز …
مجله گزارش فیلم که ادامه راه مجله فیلم است که همزمان با اولین جشنواره فجر شروع به کار کرد، در سرمقاله شماره بهمن خود نوشته: همیشه اعداد رند جذابیت خاصی دارند. انگار ایســتگاههایی در میانه راهنــد و فرصتهایی بــرای نفس تازه کردن و بررســی مســیر طی شــده و چشــم اندازه ای پیــش رو. جشــنواره فیلــم فجر هم حالا به چهل ســالگی رســیده و این سن وسالی ست حساس؛ حتی برای یک جشنواره سینمایی! برگــزاری هــردوره جشــنواره فیلــم فجــر،همیشــه با حرف وحدیث های فراوانی همراه بوده، امســال نیز از این قاعده بیرون نیســت.
عباس یاری رییس شورای سیاستگذاری مجله، در اولین شماره ویژه جشنواره نوشته: "چهلمین جشنواره فیلم فجر با نمایش ۲۲ فیلم دربخش رقابتی ســودای ســیمرغ آغاز به کار کرد. جشنواره در سال ۱۳۶۱ فقــط بــا پنــج فیلــم ایرانــی مــرگ یزدگــرد (بهــرام بیضایی)،حاجی واشــنگتن (علی حاتمی)، خط قرمز (مســعود کیمیایی)، اشــباح (رضــا میرلوحی) و ســفیر (فریـبـرز صالح) کارش را آغاز کرد. در ســه چهار دوره اول، دفــتر جشــنواره بــه تمامی دفترهای فیلمســازی و نهادهــای هــنری و غیرهنری، از تلویزیون و حوزه هنری گرفته تا کمیته انقلاب اســلامی و بنیاد شــهید و بنیاد مستضعفان و کانون پرورش و... اعلام میکردند که اگر فیلمی دارید برایمان بفرستید".
اما مجله فرهنگی آزما ، سالگرد ۲۳ سالگی خود را جشن گرفته و دیگر از دردها و فشارها و مصیبت و کوشش برای ماندن، چیزی ننوشته. از درد اشتیاق گفته که همه این سالها مدیر (ندا عابد) و هوشنگ اعلم سردبیر، و همراه همکاران و همدلان، کشیده و چشیدهاند.
سردبیر به جای رنجنامه سربسته مینویسد: "در زندگی رنج رهایی هست که از گوهری یگانه پدیدار میشود، گوهر عشق. رنجهایی که بر هر جانی نمینشیند مگر به اقبالی بلند و بر جانی توانمند به حملش، و من چنین رنجی را رنج مقدس مینامم. رنجی که هیچ کس - جز آن که گرفتارش میشود نه ارزش آن را میفهمد نه آزار استخوان سوزش را. رنجی همچون رنج مادر شدن و مادری کردن".
- هفته هنر و فرهنگ؛ نامداران رفتند، یکلیای از تنهایی به درآمد، غرفههای خالی و بیحشمت
- فرهنگ و هنر هفته؛ پاییز بی شجر، روز صلح با قطع دست و سر، فرهنگ ترس خورده
حریم فرهنگ، مثل حریم دریا آزاد
چه کسی تصور میکرد که حاشیههای تئاتر شهر، فرهنگیترین نقطه شهر، روزی خوابگه از دست رفتگان شود. یعنی شهرداری اینک در اختیار جناح انقلابی، بیشتر تمایل دارد که این مرکز که میزبان بازیها و نقشها و اجراها در طول ۵۰ سال گذشته بوده است، روزی چنین یتیم و بیپشتوانه قرار گیرد. چنین است که مخالفان معتقدند تعمدی در کارست برای از ریخت انداختن این مرکز فرهنگی -و شاید مراکز مشابه هم.
شهر خبر نوشته: "تئاتر شهر این روزها حال و روز خوبی ندارد و اطراف این مجموعه فرهنگی به تسخیرِ دستفروشان و رمالان درآمده است؛ آنگونه که دیگر امنیتی برای حضور خانوادهها در اطراف این مجموعه وجود ندارد".
مدیر این مرکز به خبرنگار شهرخبر گفته: "یادم هست که یکی از اعضای شورای شهر میگفت که فضای فرهنگی پیرامون تئاتر شهرِ امروز مانند ترمینال جنوب دو دهه پیش است. متاسفانه فضای اطراف ترمینال جنوب از دو دهه پیش رها شد و اکنون آن اطراف معضلات بسیاری دارد. شاید اگر آن فضا از دو دهه پیش با مدیریت درستی مواجه میشد، اکنون شاهد آن معضلات نبودیم. متاسفانه این اتفاق برای تئاتر شهر هم در حال رخ دادن است".
به دنبال انتشار تصاویر قمهکشی در محوطه تئاتر شهر. این هفته پیام دهکردی بازیگر باسابقه تئاتر، سینما و تلویزیون با انتشار یک پیام تصویری خواستار رسیدگی روسای ۳ قوه به وضعیت فرهنگ و تئاتر (تاکید بر تئاتر شهر) شد و خواست همان طور که فرمان آزادی حریم ساحل بحرخزر را صادر کنید، حریم فرهنگ را هم آزاد کنید
دهکردی گفت: "زنگ خطر حوزه فرهنگ سالهاست به صدا درآمده. فرهنگی که بهمثابه هواست و این هوا امروز آغشه به خون و بوی آهن است. در پیشانی تئاتر کشور، نماد تئاتر کشور، ساختمانی که یک هویت غنی دارد و بزرگان بسیاری در آن تئاترها روی صحنه بردهاند و تولید اندیشه کردهاند، در فضای پیرامونیاش هیچ امنیتی وجود ندارد؛ به همان اندازه که در فضای فرهنگ امنیت وجود ندارد".
چراغی در تاریکی
مجلسی برای قدردانی انجمن منتقدان و نویسندگان و پژوهشگران از علی نصیریان، تنها بازمانده آخرین نسل بزرگان نمایش. و بهروز غریب پور هنرآشنا در گزارش آن شب نوشته که: استاد مجالی خواست تا قدردانی کند از قدردانان و قدردانیاش چنان دلنشین بود که انگار آینه زمان را در دست گرفته است و زمان را ورق میزند.
و گفتند افسانهها را فراموش نکنید، بازی ایرانی را از یاد نبرید: "سوژه ایرانی را از یاد نبرید و من بیمعلم و بیمدرسه "بلبل سرگشته" را نوشتم، در ایران درخشید، در فرانسه تأیید شد و من احساس کردم به ایران و افسانههایش به نمایشهایش مدیونم و به سیاه تختحوضی، به زنپوشان خلاق تقلید به تعزیهخوانها مدیونم اما نه، نه، به خاطر درم و دینار و اسکناس و دلار به خاطر دلم نوشتم، بازی کردم و کارگردانی کردم: به خاطر دلم، دلم، دلم و نه به خاطر مقام و مرتبت و جایگاه - مگر وزیرمان کردند؟ مگر سفیرمان کردند، نه، نه ما عاشق بودیم و در معرض هر تیری هر تهمتی هر توهینی: مگر یادمان رفته است آن انگ تلخ مطربی؟ و مطرببودن هرچند ما همین طعن و لعن را جواب میدادیم: ای وای خدایا: حتی بنگاه تئاترال را هم که بر صحنه بردم، امیر ارسلان که بر صحنه بردم همان نداها بود".
غریب پور نوشته: "و با اینکه من آینه را برابر او میدیدم اما خودش میگفت که برای جوانان میگوید ولی من ایمان داشتم روی سخنش با آینهای به وسعت زمان بود و... میترسیدیم که ناگهان بخواند: کوه ما سینه ما/ ناخن ما شیشه ما/ اشک ما باده ما/ دیده ما شیشه ما. و چنان بخواند که شیشه بشکند، می، خونین بریزد و جشن را عزا کند که خدا را شکر که نشکست و نریخت آن اشک شرابواری که بوی ناگواری ایام میداد".
در مقاله گزارش گونه روزنامه شرق آمده: "از سکوی صحنه که پایین آمد خواست نشان بدهد که هنوز جانش را و توانش را دارد که بیآنکه دستی بر شانه کسی بگذارد میتواند دل از معبودش، صحنه، بکند، اما شاید از شدت مرور ۷۲ سال عشق توأم با رنج، پایش یک لحظه تاب تحمل تن نحیفش را از دست داد و راهنمای جوان زیر بالش را گرفت و شاید علی نصیریان عاشق حافظ از زبان لسانالغیب در دلش غرید و خواند: که آگه است که کاووس و کی کجا رفتند/که واقف است که چون رفت تخت جم بر باد".
و در پایان نویسنده تاکید کرده که: "علی نصیریان در این خرابآباد به گنجش رسیده است؛ با تمام فراز و فرودهایی که برای کسی مانند او طبیعی است، پس استاد! آرزویم این است آنقدر بمانی که از دارو و درمان و پرستار دولتی بینیاز باشی".
تعطیل و تجمیع کتاب
آخر هفته بود که اسد امراللهی شاعر و نگهبان صدیق ادبیات و اهل ادب و هنر، در یک خبر خبرمان کرد که "خبر ناخوشایند اولین روز سومین هفته بهمنماه تعطیلی کتاب آگاه یزد است که پس از قریب به ۴۳ سال فعالیت، فرهنگی کرکرههایش را پایین کشیدند."
با خواندن این خبر در ذهن پرسشی ظاهر میشود: "عامل این پائین کشیدن کیست. نکند مردمی هستند که کتاب نمیخرند و امکان نمیدهد که کتاب و کتابخوانی، و شاید بتوان گفت فعالیتهای فرهنگی مستقل چون از حمایتهای دولت برخوردار نیست، مجال نفس نمیماند برای کتابفروشی معتبر یزد. پس کتاب خوان نبودن مردم فقط رویه نازکی از ماجراست".
همزمان با گفتگوی کسانی که از راکد ماندن دکههای فرهنگی مایوس و در عذابند، نشانههای دیگر هم ظاهر میشود.
کیست که نداند مرکز انتشاراتی فرانکلین و کتابهای جیبی، چه سابقه شیرین و به یادماندنی در یادها گذاشتند. مگر کسی هست که همایون صنعتی و جعفری امیرکبیر را، چنان که بنگاه ترجمه و نشر کتاب را. حالا در خبرآمده که مدیرعامل سازمان تامین اجتماعی در حکمی محمد حسنی مدیر انتشارات جمکران را به مدیریت انتشارات علمی و فرهنگی منصوب کرده است.
هیچ خبر عجیبی نیست. همه با این حکایت آشنایند. جمکران به جای فرانکلین آرزو بسیاری میتواند باشد تاکنون هم در شغلهایی مهمتر از این جاسازی شدند. وگرنه چطور ممکن بود که کتابهای معتبر و خواندنی این مراکز در استخری نگهداری شود که هیچ از آنها باقی نماند.
- هنر و فرهنگ هفته؛ مانیفست نوحهخوانان، همصدایی با پنجشیر، درد مشترک زنان هنرمند
- هفته هنر و فرهنگ؛ در سرگیجه و عذاب، مرگ علامه، دلمرده همسایه
بازجویی و درمان با هم
فریده صالحی نوشته: "والس نقابها نمایشی پرکار و پربازیگر و عمیق نبود، اما نمیتوان گفت سوژهاش بکر و جسورانه نیست. میماند این که آیا باج داده برای درآوردن چنین سوژهای که تماشاگران به دنبال گوشههای تاریخ در آن هستند. تاریخ کار مهمی دارد در این نمایش …"
نمایش در حقیقت قصه فروغ زنی تنهاست که دچار فروپاشی روانی شده و در یک بهداری نظامی نگهداری میشود. در حقیقت زندانی است اما زندانی روان خود هم هست، چرا که گزارشها نشان داده که وی با مجاهدین خلق در عملیات فروغ جاویدان (مرصاد) مشارکت داشته است. دکتر منصوری با او مصاحبه میکند و از طریق نمایش درمانی سعی در تخلیه اطلاعاتی و درمان وی دارد. در طول نمایش ماجرای فروغ خاطراتش را با دکتر بازی میکند.
نویسندگان هانا صالحی راد و مهدی تنگ عیش بودند و کارگردان: هانا صالحی راد
بازیگران نیز عبارت بودند از زینب عباسی، هادی شبانی، نگین سوهانی، امیرحسین جعفرپور و ،محمد درویش
نمی توان گفت نمایش والس نقاب ها با وجود سوژه جذاب، با نمایش هایی مانند بلاک
فرانک حمیدیان در دیوار تیوال نوشته: نمایش فوق العاده بود بخصوص اجرای فروغ (خانم زینب عباسی) و دکتر(آقای هادی شبانی). کاملا مخاطب را ترغیب میکرد که با هیجان تا انتهای اجرا را دنبال کند.
بیشتر کسانی که نمایش را دیده اند به خصوص از بازی زینب عباسی در نقش فروغ یاد کرده و آن را دوست داشتهاند.
در ستایش جهان اطراف
یک نمایشگاه نقاشی "فراخوانی" در خانه هنرمندان ایران آغاز شد، با نمایش آثاری از حامد صحیحی، شامل ۲۸ اثر نقاشی با تکنیکهای اکرلیک رو بوم و ترکیب مواد.
نمایشگاه نقاشی "فراخوانی" در ستایش جهان اطراف ماست که در هر اثر از منظر متفاوتی به آن نگاه شده است.
کارتون هفته
کار: هادی حیدری
مهربانیهای رییس
بی بی سی فارسی
لتا منگیشکر؛ اسطوره موسیقی هند در ۹۲ سالگی درگذشت؛ دو روز عزای عمومی اعلام شد
لتا منگیشکر، یکی از محبوبترین خوانندههای هند که صدای او موسیقی متن بیش از هزار فیلم بالیوودی است، در سن ۹۲ سالگی درگذشت.
او در ماه ژانویه پس از مثبت شدن آزمایش کووید-۱۹ در بیمارستانی در مومبای (بمبئی) بستری شده بود.
پزشک معالج او گفت که خانم منگیشکر پس از آن که چند عضو بدن او دچار نارسایی شد، فوت کرد.
منگیشکر بیش از نیم قرن زندگی حرفهای فوقالعاده خود بیش از ۳۰ هزار آهنگ را به ۳۶ زبان خواند.
اما خوانندگی او در بالیوود، صنعت فیلم هند بود که او را به یک نماد ملی تبدیل کرد.
دولت هند از روز یکشنبه دو روز عزای عمومی اعلام کرد که طی آن پرچم ملی در سراسر کشور نیمه افراشته خواهد شد.
برای لتا منگیشکر تشییع جنازهای با تشریفات دولتی برگزار خواهد شد. مراسم سوزاندن جسد او عصر یکشنبه در بمبئی انجام میشود.
ادای احترام
پس از نشر خبر درگذشت، ادای احترام به منگیشکر، که اغلب "بلبل بالیوود" نامیده میشد، شروع شد.
رام نات کویند رئیس جمهور هند گفت که این خبر "قلبم را شکست، همانند میلیونها نفر در سراسر جهان" و افزود که در آهنگهای او "نسلها احساسات عمیق درونی خود را در آهنگهای او یافتند".
نارندرا مودی نخست وزیر هند گفت که مرگ منگیشکر "خلائی در کشور ما ایجاد کرد که پرشدنی نیست".
راهول گاندی، رهبر اپوزیسیون، در توییتی نوشت که صدای منگیشکر "جاودانه" است و "در قلب هوادارانش تکرار خواهد شد".
ویرات کوهلی کاپیتان پیشین کریکت هند گفت که آهنگهای او "میلیونها نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار داده است".
چندین ستاره بالیوود نیز از این خبر ابراز غم و اندوه کردند.
هما مالینی بازیگر سینما گفت که "خوش شانس" بوده که در چند آهنگ منگیشکر اجرا کرده است.
او به خبرگزاری ایانآی گفت: "هیچکس نمیتواند مانند او بخواند، او بسیار خاص بود. درگذشت او خیلی غمانگیز است."
مانوج باجپایی بازیگر از جمله افرادی است که گفت درگذشت منگیشکر پایان "عصر طلایی" برای دوستداران موسیقی هند است.
بزرگداشت؛ لتا منگیشکر، نماد فرهنگی هند
برای چندین دهه، لتا منگیشکر پرفروشترین خواننده کشور بود و هر بازیگر برتر زن از او میخواست که آهنگهایش را بخواند.
آلبومهای او دهها هزار فروخته شد، و او فهرستی متشکل از ۳۰۰۰۰ آهنگ در ژانرهای متعدد و در مجموع ۳۶ زبان داشت.
زمانی که او آهنگ (ای، مردم سرزمینم) ادای احترام ماندگار و روحانگیز برای سربازان هندی کشته شده در جنگ فاجعهبار سال ۱۹۶۲ با چین را در یک محفل عمومی خواند، گفته میشود چشمان جواهر لعل نهرو، نخستوزیر وقت پر از اشک شد.
او برای هر ستاره زن در دهههای ۱۹۴۰ تا ۱۹۹۰ آواز خواند و تقریبا با همه کارگردانان برجسته بالیوود، از راج کاپور و گورو دات گرفته تا مانی راتنام و کاران جوهر، کار کرد.
یک آهنگسرا زمانی صدای ملودیک و آواز روحانگیز او را "ناب و شفاف مثل بهترین مروارید کریستال" توصیف کرد.
اما او خیلی بیشتر از صدایش بود. منگیشکر یک طرفدار پرشور کریکت بود و به خودروها و بازی "وگاس" علاقه داشت. او همچنین با برخی از درخشانترین ستارههای بالیوود - و حداقل یک گروه بیتل - رقصید.
ویر سنگوی، روزنامه نگار، منگیشکر را "صدای یک ملت، کسی که هند را با آواز بسیار خوب به بسیاری از زبانها (هندی) متحد کرد". او به ارتباط عاطفی میلیونها هندی با آهنگهای او اشاره کرد و گفت: ما عاشق آهنگهای او شدیم، با موسیقی او جشن گرفتیم و وقتی غم و اندوه داشتیم، او آن را برای ما خواند."
چینمایی سریپادا خواننده، آدیتی میتال کمدین و بسیاری دیگر مرگ منگیشکر را "پایان یک دوران" توصیف کردند.
سریپادا در توییتر خود نوشت: "حتی وقتی لتای عزیز از این قلمرو خاکی میگذرد، او همیشه زنده خواهد ماند و صدایش همیشه با ما خواهد بود".
خاطرات منگیشکر رسانههای اجتماعی در هند را فرا گرفت زیرا صدها نفر عکسها و ویدیوهای او را توییت کردند و آهنگهای مورد علاقه خود را از او به اشتراک گذاشتند.
او در ۲۸ سپتامبر ۱۹۲۹ در شهر ایندور در ایالت مادیا پرادش در مرکز هند به دنیا آمد و در سن ۵ سالگی از پدرش دینانات منگیشکر که در تئاتر فعال بود آموزش موسیقی را آغاز کرد.
پس از مرگ پدرش، خانواده به مومبای (بمبئی) نقل مکان کردند، جایی که لتا منگیشکر نوجوان شروع به خواندن برای فیلمهای مراتی کرد.
او همچنین برای حمایت از خانوادهاش در چند فیلم بازی کرد، اما بعدا در مصاحبهای گفت که دلش در این کار نبود. "من در آواز شادترین بودم.".
موفقیت بزرگ او در سال ۱۹۴۹ اتفاق افتاد - آهنگی جذاب به نام "آیگا آنی والا" را برای فیلم "محال" خواند.
محمد ظهور خیام کارگردان موسیقی به یاد میآورد: "به زودی هر بازیگر زن صدای او را میخواست. اما همیشه سرش شلوغ بود و تنها چند کارگردان خوش شانس موسیقی این شانس را داشتند که او را وادار به آواز خواندن کنند."
در طی چند دهه بعد، منگیشکر هزاران آهنگ "لیپ سینگ" (لبخوانی آواز) از بزرگترین قهرمانان بالیوود را در طول نسلها خواند.
او در سال ۱۹۹۹ به عنوان نامزد مجلس اعلای پارلمان هند معرفی شد، اما بعدا گفت که از حضور "اکراه" داشته است و دوره عضویت او در آنجا "هرچیزی جز خوشحالی" بود.
او در سال ۲۰۰۱ نشان بهارات راتنا، بالاترین نشان افتخار هند برای غیرنظامیان را دریافت کرد.
در سال ۲۰۰۴، زمانی که او ۷۵ ساله شد، یکی از بزرگترین کارگردانان بالیوود، یاش چوپرا، برای بیبیسی نوشت که "نعمت خدا در صدای او" است.
منگیشکر هرگز ازدواج نکرد، زندگی پرباری در خارج از کارش داشت و علایقاش از کریکت گرفته تا خودروها را در بر میگرفت.
خواهر کوچکتر او آشا بوسل نیز خواننده مشهور بالیوود است. این دو همیشه هرگونه نشانهای از رقابت خواهرانه را رد میکردند و حتی گاهی اوقات با هم اجرا میکردند.
بوسل در سال ۲۰۱۵ به بیبیسی گفت: "ما خیلی به هم نزدیک هستیم - ما هرگز با یکدیگر رقابت نکرده ایم."
بی بی سی فارسی
‘زنبورک در گام مینور’ در آپارات
این هفته در آپارات فیلم 'زنبورک در گام مینور' ساخته مریم سپهری به نمایش در میآید.
پس از آن آپارات با پروانه حسینی پژوهشگر انسانشناسی و مطالعات خاورمیانه از امریکا، فرحناز غلامپور کارشناس هنرهای نمایشی از ایتالیا و مصطفی عزیزی نویسنده و تهیهکننده سینما و تلویزیون از کانادا درباره فیلم گفتگو خواهد کرد.
درباره فیلم
غربت مجموعهای از مهاجرت و تبعید است. غربتنشینی در روزگار معاصر در جهان به شدت رایج شده و زندگی در شرایط غربتنشینی نمادها و پیامدهایی دارد که در بین افراد و جوامع شباهتهایی بسیاری دارد و آنهایی که به هرشکل در غربت زندگی میکنند، رویههای متفاوتی در برخود با جامعه میزبان در پیش میگیرند. از انزوا و پیگیری آنچه در وطن میگذرد تا ادغام کامل در جامعه میزبان. پرفسورحمید نفیسی پژوهشگرو نویسنده نامدار ایرانی از جمله کسانی است که سالهای سال دور از ایران زندگی کرده و در عین حال ربط خود را با موطن با اشکال مختلف حفظ کرده است. فیلم 'زنبورک در گام مینور' سفری است به درون زندگی حمید نفیسی. در این فیلم بیشتر با او، رویاهایش و محیط زندگیاش آشنا میشویم. این فیلم ساخته مریم سپهری است. پیش از این او فیلم 'فراتر از رنگ ' را در آپارات دیده بودیم. خانم سپهری با فیلم 'زنبورک در گام مینور'، برنده تندیس افتخار بهترین کارگردانی و بهترین موسیقی متن در جشن مستقل خانه سینما در سال ۱۳۹۷ شده است.
ویژگی فیلم
فیلم 'زنبورک در گام مینور' ساخته مریم سپهری، یک پرتره لطیف و روان است درباره یک شخصیت و در عین حال که از یک نوستالژی صحبت میکند، شکلی جذاب دارد و هرگزملالآور نیست. ساختاری متمایز دارد و به یک بیان درونی از یک شخصیت میرسد. از طرف دیگر گرچه 'زنبورک در گام مینور' فیلم پرتره یک شخصیت است اما در عین حال معنایی گسترده و جهانشمولتر پیدا میکند ومیتواند تصویری از وضعیت زندگی انسان معاصر در غربت باشد.
درباره کارگردان
مریم سپهری کارگردان متولد ۱۳۴۹ در گرگان و دانشآموخته کارشناسی تدوین و کارشناسی ارشد عکاسی دانشگاه هنر تهران است. او از اواخر دهه هشتاد به فیلمسازی رو آورده و با فیلمهایش در جشنوارههای مختلف شرکت کرده و جوایزی را کسب کرده است. پارهای از دستآوردهای او قرار زیر است:
۱۳۹۰ دریافت جایزه بهترین مستند برای فیلم ' تا باران بعدی ' در جشنواره بین المللی سوره
۱۳۹۰ کاندید بهترین مستند برای فیلم ' تا باران بعدی ' در جشنواره فیلم کوتاه تهران
۱۳۹۳ دریافت جایزه بهترین مستند برای 'فراتر از رنگ ' از جشنواره فیلم میلواکی
۱۳۹۴دریافت جایزه بهترین دستاورد هنری از جشنواره استونی بروک
۱۳۹۷ کاندید بهترین کارگردانی، تدوین (آرش زاهدی)، و موسیقی (کیاوش صاحب نسق) از جشنواره ی سینما - حقیقت برای فیلم 'زنبورک در گام مینور '
۱۳۹۷ برنده تندیس و لوح افتخار بهترین کارگردانی و برنده تندیس و لوح افتخار بهترین موسیقی در جشن مستقل خانه ی سینما
درباره کارشناسان برنامه
پروانه حسینی، پژوهشگر انسانشناسی و دانشجوی مقطع دکترای 'مطالعات خاورمیانه' و 'انسان شناسی' دانشگاه آریزونا است. او همچنین در این دانشگاه مشغول تدریس است. اصلیترین موضوع تحقیقات او در این دو رشته رابطه مفاهیم هویت، ملیت، دیاسپورا و جنسیت است. او در دانشگاه آریزونا در کلاسهای فرهنگ خاورمیانه، زبان فارسی، و انسان شناسی نژاد و قوم مشغول تدریس بوده، مدیر برنامه ایمرژن فارسی دانشگاه ویسکانسین بوده است. پروانه حسینی قبل از ترک ایران مدرس دانشگاه تهران و الزهرا بوده و هم اکنون در وبسایتها و رسانههای خارج از ایران مینویسد و در میزگردهای آنها حضور دارد.
فرحناز غلامپور متولد تهران و دانش آموخته کارگردانی نمایش از دانشکده سینماتاتر دانشگاه هنر تهران و 'تکنولوژیهای نو در هنر' از آکادمی هنرهای زیبای بررا در شهر میلان است. او از سال ۱۳۷۴ شروع به ساخت و تولید فیلم های کوتاه داستانی و مستند نموده و در تولید دهها برنامه آموزشی و تلویزیونی برای سازمان های دولتی و غیر دولتی در داخل ایران مشارکت داشته است. پروژه پایانی تحصیلی او ٰ'ماسک رسانه در ایران' مطالعه ای بر روشهای پروپاگاندای جمهوری اسلامی ایران در تولید اخبار و فیلم های مستند است. از جمله کارهای او می توان به چاپ اولین مجموعه شعر او با نام ' زهاب' که در نشر گردون منتشر شده، اشاره کرد. او از سال ۱۳۹۱ به ایتالیا مهاجرت کرده و با رسانه های فارسیزبان خارج از ایران به عنوان گزارشگر، تحلیلگر و کارشناس هنرهای نمایشی همکاری میکند.
مصطفی عزیزی، نویسنده، فیلمنامهنویس، تهیهکننده و برنامهساز تلویزیونی متولد اراک و مقیم تورنتوی کانادا است. او تحصیلکرده اقتصاد نظری دانشگاه تهران است و کار حرفهایاش را با نویسندگی برنامههای علمی و فرهنگی برای شبکه رادیویی ایران در سال ۱۳۶۵ آغاز کرده است. او تا سال ۱۳۷۳ که شرکت خصوصی خودش را تاسیس کرد، مدیر بخشهای فنی صدا و انیمیشن رایانهای شبکه تلویزیونی ایران بود و به عنوان تهیهکننده با آنجا همکاری میکرد. از کارهای او در این دوره میتوان به طراحی و تهیهکنندگی مسابقه تلویزیونی 'تلاش ' و نویسندگی و تهیهکنندگی مجموعه پر مخاطب تلویزیونی 'مسافر ' اشاره کرد. در کنار اینها او در این دوره سازنده دهها فیلم و آگهیتبلیغاتی تلویزیونی بود. او پس از مهاجرت به کانادا، در سال ۱۳۹۲ و پس از بازگشت به ایران به اتهام توهین به رهبری، توهین به بنیانگذار جمهوری اسلامی و تبلیغ علیه نظام و اجتماع و تبانی به زندان محکوم شد ولی در سال ۱۳۹۵ مشمول عفو شد و از زندان آزاد گردید. او هماکنون در تورنتوی کانادا زندگی میکند.
گفتگوی آپارات - زنبورک در گام مینور
گفتگوی آپارات با پروانه حسینی پژوهشگر انسانشناسی و مطالعات خاورمیانه از امریکا، فرحناز غلامپور کارشناس هنرهای نمایشی از ایتالیا و مصطفی عزیزی نویسنده و تهیهکننده سینما و تلویزیون از کانادا درباره فیلم 'زنبورک در گام مینور' ساخته مریم سپهری را اینجا ببینید.
زمان پخش آپارات به وقت ایران :
جمعه ساعت ۹ شب
شنبه ساعت ۱۱ صبح
یکشنبه ۱۲ شب
سهشنبه ۳:۳۰ بعدازظهر
چهارشنبه ۱۲ شب
تکرار جمعه ۰۲:۳۰ بامداد
آرشیو برنامه های آپارات
برای دسترسی به صفحات برنامههای گذشته آپارات روی اینجاکلیک کنید.
مشاهده برنامه از طریق وبسایت بیبیسی فارسی
این فیلم در ساعات اعلام شده در جدول فوق از طریق کلیک بر روی اینجا، لینک پخش زنده تلویزیون وبسایت بیبیسی فارسی
و یا اینجا، لینک پخش زنده تلویزیون بیبیسی فارسی در کانال بیبیسی فارسی در یوتیوب نیز قابل مشاهده است.
آدرس پست الکترونیک برنامه آپارات: aparat@bbc.co.uk
آدرس فیس بوک برنامه آپارات: https://www.facebook.com/bbcpersiantv
می توانید از طریق پنجره زیر هم با ما تماس بگیرید:
-
رویداد های اخیر4 روز ago
ترمپ برای افسران دخیل در خروج از افغانستان محکمه نظامی برگزار میکند
-
رویداد های اخیر5 روز ago
صدراعظم کانادا: بازداشت یک نیروی خاص این کشور در افغانستان را جدی میگیریم
-
ورزش4 روز ago
تلویزیون آریانا مسابقات لیگ کریکت ده آوره ابوظبی را نشر میکند
-
تجارت4 روز ago
ملا برادر یک فابریکه کمپل سازی را در کابل افتتاح کرد
-
جهان3 روز ago
موافقت حزبالله لبنان با طرح امریکا برای آتش بس با اسرائیل
-
اخبار ساحوی5 روز ago
وزیر خارجه ایران دیدار ایلان ماسک با نماینده این کشور را تکذیب کرد
-
جهان4 روز ago
بایدن به اوکراین اجازه استفاده از سلاحهای امریکایی برای حمله به داخل روسیه را داد
-
رویداد های اخیر4 روز ago
عربستان امسال بیش از ۱۰۰ تن به شمول سه شهروند افغانستان را اعدام کرده است